Rozumienie wolności w myśli filozoficznej Karola Wojtyły

Cywilizacja 40/2012 Cywilizacja 40/2012

W rozważaniach filozoficznych na temat wolności Karol Wojtyła wychodzi od doświadczenia, które – według niego – jest zawsze jakimś zrozumieniem, znajduje odzwierciedlenie w świadomości, a także stanowi treść przeżycia. To doświadczenie, szczególnie dane poprzez czyn, dotyczy również przeżycia dobra i zła moralnego, czyli moralności. Doświadczenia człowieka oraz doświadczenia moralności nie można rozdzielać, ponieważ stanowią one pewną całość, chociaż każde z osobna można oddzielnie badać.

 

Wojtyła stwierdza, że na doświadczeniu transcendencji osoby w czynie opiera się przekonanie o istnieniu duchowego pierwiastka w człowieku. Duchowość najczęściej rozumiana jest jako pewna opozycja do materialności, do cielesności człowieka. To, co duchowe, nie może być sprowadzone do tego, co materialne, duchowość jest zaprzeczeniem materialności. Jednak to negatywne ujęcie nie wyczerpuje tego, co o duchowości osoby można powiedzieć. Wojtyła uważa, że duchowość posiada również pozytywną treść i że tę treść ujawnia właśnie transcendencja osoby oraz to, co o transcendencji tej można stwierdzić. Tak więc wolność, powinność, odpowiedzialność, przyporządkowanie do prawdy zarówno w myśleniu, jak i w działaniu stanowią osnowę osobowego, a więc i duchowego życia człowieka.

Jednak przejawy duchowości, o których powiedzieliśmy wyżej, na zasadzie prawa niesprzeczności oraz racji dostatecznej doprowadzają nas do ich źródła – do stwierdzenia, że człowiek w jakiś sposób musi być duchem. Tak więc człowiek jest bytem złożonym, posiadającym zarówno ciało, jak i duszę. Pomimo tego złożenia jest jednak pewną jednością. O jedności człowieka informuje nas doświadczenie dane w oglądzie fenomenologicznym. Wojtyła uważa, że o jedności tej w głównej mierze stanowi pierwiastek duchowy bytu ludzkiego. Należy jednak jasno powiedzieć, że nie posiadamy bezpośredniego poznania duszy czy ducha ludzkiego, a przekonania o jej istnieniu nabieramy na podstawie skutków, które ona wywołuje. Skutki te, mimo iż nie podpadają pod zmysły, a więc nie są materialne, pozostają jednak dostępne doświadczeniu człowieka. Dzięki doświadczeniu są przedmiotem oglądu i umysłowego ujęcia oraz zrozumienia, a więc poznania. W takim aspekcie można również mówić o jakimś poznaniu duszy.

Podsumowując rozważania na temat Karola Wojtyły koncepcji wolności człowieka należy wskazać, że dzięki samostanowieniu i fundujących go struktur samo-posiadania i samo-panowania osoba nie tylko może spełniać wolne czyny, ale przede wszystkim jest wolna jako taka. To dzięki temu, że jest wolna jako osoba, może spełniać czyny. Pokazaliśmy również, że wolność jest ściśle związana z prawdą, która posiada szczególną „wiążącą moc” w sensie moralnym. Poznając bowiem prawdę o dobru, które chcę osiągnąć, niejako wraz z nim rodzi się powinność jego osiągnięcia czy zrealizowania. Owo „sprzężenie” prawdy o dobru i powinności następuje w sumieniu. Sumienie nie tylko wydaje pewien sąd, że coś należy uczynić bądź czegoś należy zaniechać, ale przede wszystkim następuje w nim swoisty proces dochodzenia do wydania tego typu sądu. Musi najpierw nastąpić rozważenie wszystkich „za” i „przeciw”, aby został wydany przez sumienie sąd wieńczący ten proces. Z tego powodu ważne jest również, by dbać o prawidłowe funkcjonowanie sumienia.

Pokazaliśmy także, iż człowiek przez swoje czyny w sensie moralnym staje się dobry albo zły. Czyniąc źle, staje się zły jako człowiek, natomiast czyniąc dobrze, staje się dobry. Dlatego bardzo ważne jest, aby w swoich czynach iść za wskazaniami własnego sumienia, ponieważ gwarantuje ono, że będziemy stawali się dobrymi jako osoby.

Powiedzieliśmy też, że wolność świadczy o duchowym wymiarze osoby. Dzięki niej może ona na różnych poziomach przekraczać samą siebie. Może tego dokonywać na poziomie bytu, poznania oraz samostanowienia. Duchowy wymiar osoby otwiera ją na inną rzeczywistość bytu, którym jest Bóg. Wymiar duchowy pozwala jej na wejście w osobową relację z Bogiem, który w ostateczności stanowi najwyższe Dobro oraz Cel wszelkiego działania. Zagadnienie to wykracza poza ramy niniejszego artykułu, dlatego nie zostało ono szerzej naświetlone, ze względu zaś na swój charakter oraz zakres domaga się bowiem odrębnego studium.

Summary

Artykuł przedstawia Karola Wojtyły koncepcję wolności ludzkiej. Wojtyła uważał, że dzięki samostanowieniu osoba nie tylko może spełniać wolne czyny, ale przede wszystkim być wolna jako taka. Wolność jest tu ściśle związana z prawdą – poznanie prawdy o dobru, rodzi powinność jego osiągnięcia czy zrealizowania.

Tomasz Górka - filozof, pracownik Instytutu Jana Pawła II KUL. W latach 2000–2008 współpracownik redakcji Powszechnej encyklopedii filozofii. Główne obszary badań: myśl filozoficzna K. Wojtyły-Jana Pawła II, etyka, antropologia filozoficzna. Autor artykułów z powyższych dziedzin. Treść niniejszego artykułu stanowi nawiązanie do przygotowywanej rozprawy doktorskiej autora pt. Pojęcie ojcostwa w myśli Karola Wojtyły, pisanej pod kierunkiem ks. prof. A. Wierzbickiego na Wydziale Filozoficznym KUL.

 


[1] K. Wojtyła, Osoba i czyn, w: tenże, Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, Lublin 1994, s. 152.
[2] Tenże, Osobowa struktura samostanowienia, w: tenże, Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, s. 429.
[3] Zob. tenże, Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, s. 180.
[4] Tamże, s. 195.
[5] Zob. tamże, s. 195 i nn.
[6] Tamże, s. 205.
[7] Zob. T. Styczeń, Sumienie: źródło wolności czy zniewolenia?, „Zeszyty Naukowe KUL” 22 (1979) nr 1–3, s. 89.
[8] Tenże, Normatywna moc prawdy, czyli być sobą to przekraczać siebie, „Ethos” 19 (2006) nr 4, s. 30.
[9] Należy powiedzieć, że odpowiedzialność jest zawsze odpowiedzialnością „przed kimś”, a więc zawsze jest to odpowiedzialność przed osobą bądź osobami, na zasadzie uczestnictwa. Tą osobą jestem ja sam, druga osoba, która jest adresatem mojego czynu, jak również w aspekcie całokształtu życia ludzkiego – Bóg.

 

«« | « | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | » | »»

aktualna ocena |   |
głosujących |   |
Pobieranie.. Ocena | bardzo słabe | słabe | średnie | dobre | super |

Wiara_wesprzyj_750x300_2019.jpg

Autoreklama

Autoreklama

Kalendarz do archiwum

niedz. pon. wt. śr. czw. pt. sob.
25 26 27 28 29 1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31 1 2 3 4 5 6
12°C Czwartek
noc
9°C Czwartek
rano
16°C Czwartek
dzień
17°C Czwartek
wieczór
wiecej »