Przełom czasów u proroków

3. Jeremiasz

Mniej więcej w sto lat po Ozeaszu i Izajaszu działa Jeremiasz. Kró­lestwo północne już dawno upadło (722 przed Chr.), królestwo połu­dniowe przeżywa ostatni okres świetności, a za króla Jozjasza rozcią­ga nawet swoje panowanie na tereny byłego królestwa północnego, potem jednak zostaje podbite przez Babilończyków (587 przed Chr). Słowa krzepiące w Księdze Jeremiasza skierowane są po części spe­cjalnie do Judy, po części specjalnie do północnego Izraela, który żyje już w sytuacji sądu. W obu przypadkach autentyczność tych słów jest przedmiotem sporów. Za autentycznością słów kierowanych do kró­lestwa północnego (np. 3,12n; 30,18-21) przemawia w każdym razie to, że po upadku królestwa południowego, w obliczu centralnego zna­czenia, jakie ma teraz Jerozolima, zapowiedź wybawienia, odniesio­na tylko do północy, jest raczej nie do pomyślenia. Jeśli zatem teksty te pochodzą z czasów Jeremiasza, to zapewne nie można odmawiać prorokowi ich autorstwa. Czy jednak - jak to już przypuszczano -wypowiedział on je w okresie panowania Jozjasza, aby wesprzeć pro­pagandowo jego ekspansję na północ, tego nie da się już stwierdzić.
Przede wszystkim jednak Jeremiasz zwraca się do królestwa po­łudniowego i zapowiada mu straszliwe nieszczęścia. Z północy nad­ciągnie nieprzyjaciel, wszystko zagarnie, nawet pola uprawne tego kraju przejmie w swoje posiadanie (6,12; 8,10). Do tej ostatniej zapowiedzi klęski odnosi się w 32,6-15 symboliczny postępek, któ­ry w znacznej mierze jest uważany za autentyczny. Zdarzenie roz­grywa się w przeddzień zdobycia Jerozolimy, a więc w sytuacji, w której armia babilońska zajęła już pola wokół Jerozolimy. Zgod­nie z zapowiedzią Jahwe do Jeremiasza w Jerozolimie przychodzi jego kuzyn z ojczystej miejscowości proroka Anatot i jako najbliż­szego krewnego prosi go, aby kupił jego pole. Sedno opowieści po­lega na tym, że Jeremiasz w sytuacji oblężenia, a więc w sytuacji maksymalnej niepewności, ma kupić pole, co do którego na zdrowy rozum nie wie, czy je kiedykolwiek zobaczy. Ale prorok kupuje pole, dając przez to do zrozumienia, że nadejdzie znowu czas, w którym pola nie będą już w ręku nieprzyjaciela, lecz będzie je znów można kupować i sprzedawać. Jeremiasz zapowiada więc również wyba­wienie. Wybawienia tego nie maluje jednak w barwach nadmiernie entuzjastycznych, lecz raczej trzeźwo jako odbudowę z ruin.

4. Ezechiel

Ezechiel, młodszy współczesny Jeremiasza, został po pierwszym zdobyciu Jerozolimy w roku 597 przed Chr. uprowadzony do Mezo­potamii. Centralnym tematem jego przepowiadania jest sąd: miesz­kańcy Jerozolimy zostaną spaleni jak nieprzydatny do niczego krzew winorośli (15,1nn). Jednakże po upadku Jerozolimy w roku 587 przed Chr. Ezechiel - jeśli można wierzyć słowom jego Księgi - głosił z miejsca swego wygnania zbawienie. W wersetach 37,1-14 natrafiamy na wizję, która ze swoją zapowiedzią końca wygnania (w. 12) mogłaby pochodzić z czasów niewoli i tym samym być au­torstwa samego proroka. Ezechiel widzi w niej dolinę pełną wy­schłych kości. Potem jednak kości zbliżają się do siebie, zostają połączone ścięgnami, porastają mięśniami i skórą, na koniec zaś w ciała te zostaje tchnięty oddech. Tą wizją Ezechiel nawiązuje do skargi Izraela: „Wyschły kości nasze!" (w. 11) i przeciwstawia jej zapowiedź zbawienia, która zawarty w skardze obraz zamienia w je­go przeciwieństwo. Po sądzie będzie istnieć życie, i Izrael na nowo ożyje. Tekst ten nie mówi więc o wskrzeszeniu umarłych (następuje to dopiero w dodanym fragmencie w. 9; zob. niżej s. 74, lecz o przy­wróceniu do życia Izraela jako narodu, a także - jak pokazuje 37, 15nn (zob. niżej s. 34n - jako państwa.