Przełom czasów u proroków

5. Deutero-Izajasz

Drugim wielkim prorokiem okresu wygnania jest pewien ano­nim, którego pismo w wielokrotnie przerabianej postaci zostało prze­kazane w Iz 40-55 i któremu nauka nadała pseudonim Deutero-Iza­jasz („Drugi Izajasz"). Jest on pierwszym prorokiem-pisarzem, któ­ry nie zapowiadał w pierwszym rzędzie sądu. Jego działalność roz­poczyna się dopiero po upadku Jerozolimy, i w tej sytuacji opisy zbawienia uzyskują u niego nową jakość. Nie ograniczają się one już do ostrożnych napomknień, lecz prorok rozwija spójną koncep­cję nadchodzącego czasu zbawienia. Zapowiada on wygnańcom bardzo już bliski kres ich niewoli. Jahwe pośle króla Persów Cyrusa, aby podbił Babilonię, wyzwolił Izraelitów i pozwolił im wrócić do ojczyzny. Prowadzeni przez Jahwe, pójdą przedziwną drogą, dla której góry i doliny zostaną zrównane, a pustynie zamienione w raj­skie krainy z obfitującymi w wodę potokami i cienistymi drzewa­mi. Celem ich drogi będzie Jerozolima, której Jahwe pozwoli zaja­śnieć nowym blaskiem. Kulminacją zbawczego wydarzenia jest na­wrócenie narodów, które po przedziwnych czynach Jahwe poznały, że tylko On jest rzeczywiście Bogiem, i dlatego zaczynają w Niego wierzyć (por. niżej s. 55).

6. Trito-Izajasz

Trito-Izajaszem („Trzecim Izajaszem") nazywa się jerozolimskie­go proroka, od którego pochodzi zasadnicza część tekstu Iz 56-66. Jest on uczniem Deutero-Izajasza i we wczesnym okresie po niewo­li babilońskiej (około roku 520 przed Chr.) daje na naglące w ów­czesnej dramatycznej sytuacji pytanie, kiedy zapowiadane zbawie­nie wreszcie przyjdzie, taką oto odpowiedź: Czas zbawienia przyj­dzie z pewnością, ale dopiero wtedy, gdy naród zmieni swoje postę­powanie, przede wszystkim zaś gdy jego górna warstwa przestanie ciemiężyć politycznie i gospodarczo swoich rodaków (58,3nn). Trito-Izajasz oskarża, ale oskarżenie to - inaczej niż w przypadku proroków sprzed okresu wygnania - mówi nie o klęskach przyszłych, lecz współczesnych. Obietnica zbawienia zgodnie z jego etyczną inten­cją nie jest, jak u Deutero-Izajasza, bezwarunkowa, lecz ma charak­ter uwarunkowany. Czas zbawienia przedstawia Trito-Izajasz żyją­cemu w ruinach narodowi jako czas, w którym zaspokojone będą wszystkie potrzeby materialne. Jerozolima zostanie odbudowana (58, 12 passim) i zaludniona (62, 12; 66, 7-9), miasto dojdzie do bogac­twa i rozkwitnie jak rajski ogród (58, 11). Będzie wtedy dostatek pożywienia (58, 11), a inne narody nie będą już grabić kraju jako nieprzyjaciele (62, 8n; 65, 21-23), lecz przeciwnie, przyniosą do Jerozolimy swoje skarby (60, 11nn).

7. Aggeusz

Aggeusz jest oponentem Trito-Izajasza. Odnosi on swoje słowa do tej samej sytuacji i odpowiada na to samo niecierpliwe pytanie. Przyczynę tego, że zbawienie nie nadchodzi, widzi jednak nie w niedomaganiach natury etycznej, lecz w tym, że zaniedbuje się odbu­dowy Świątyni. Dla Trito-Izajasza Świątynia ta jest czymś całkowi­cie zbędnym (66,1n), dla Aggeusza, który idzie tu w ślady tradycyj­nej teologii, jest ona natomiast źródłem wszelkiego dobra i szczę­ścia, i dlatego jej odbudowa stanowi nieodzowny warunek nadej­ścia czasu zbawienia (1,4nn).

8. Zachariasz

Orędzie Zachariasza, już wcześnie przyrównywane do orędzia Aggeusza, wykazuje jednak w cyklu siedmiu wizji swój odrębny pro­fil. Podobnie jak Aggeusz, Zachariasz wkrótce po okresie niewoli babilońskiej wzywa do budowy Świątyni, jednakże nie po to, aby nadeszło zbawienie, lecz dlatego, że Jahwe zapowiedział jego przyj­ście. Zachariasz nie formułuje warunków, lecz rysuje obraz przy­szłej Jerozolimy. Jahwe i Izraelici powrócą, narody poniosą klęskę, miasto zostanie odbudowane, ale nie potrzebuje już murów, bo chronić je będzie sam Jahwe (por. niżej s. 35n). Jego liczni mieszkańcy będą wieść beztroski żywot. Jako władców oczekuje Zachariasz dwóch „mesjaszów": królewskiego i kapłańskiego (por. niżej s. 46).