W sprawie prawdy o historii Górnego Śląska

Apeluje w nim do Rządu o podjęcie działań zmierzających do książkowego wydania Archiwum Powstań Śląskich i postuluje reprint wydanej w 1982 r. Encyklopedii Powstań Śląskich. Wszystko po to, aby „przezwyciężyć krzywdzące Ślązaków i wypaczające historie powstań stereotypy o: śląskiej wojnie domowej, rozdarciu przez Polskę Górnego Śląska, krzywdzie górnośląskiej oraz masowym wyjeździe powstańców do Niemiec w okresie PRL”.

Publikujemy pełny tekst interpelacji posła Jerzego Polaczka.

Szanowny Panie Ministrze.

Rok 2011 dla mieszkańców Górnego Śląska i obecnego województwa śląskiego to czas jubileuszu 90 rocznicy wybuchu III Powstania Śląskiego – jedynego obok Powstania Wielkopolskiego – zwycięskiego czynu zbrojnego Polaków. To dzięki patriotycznej postawie i krwawej ofierze Górnoślązaków, po sześciu wiekach powróciła do Rzeczpospolitej część prastarych ziem piastowskich oderwanych od Macierzy w 1348 roku.

Mimo pozostawania przez wieki poza granicami Rzeczypospolitej lud Śląska niejednokrotnie dawał świadectwo swojego przywiązania do polskości, czego świadectwem było choćby manifestowanie swoich uczuć podczas przemarszu pod Wiedeń armii króla Jana III Sobieskiego w 1683 roku, gdy Monarcha modlił się na wzgórzu sanktuarium Maryjnego w Piekarach Śląskich.  

Zwycięstwo Powstańców Śląskich okupione zostało tysiącami ofiar najlepszych synów i córek Śląska, którzy swoją działalność patriotyczną prowadzili nieprzerwanie od połowy XIX wieku. Działalność oświatowa i wydawnicza, polski ruch chórów i orkiestr, ruchy abstynenckie i trzeźwościowe, towarzystwa gimnastyczne – to tylko niektóre obszary  odradzania się polskiej świadomości i tożsamości narodowej Ślązaków na Górnym Śląsku. Warto wymienić w tym miejscu takie postacie jak: Józef Lompa, Karol Miarka, Ksiądz Alojzy Ficek, Ksiądz Konstanty Damrot, Józef Stalmach czy Juliusz Ligoń.

Ta systematyczna, codzienna praca organiczna dała swoje owoce, gdy nadeszła próba pierwszej wojny światowej i szansa na Odrodzenie Państwa Polskiego. Równolegle z tworzeniem się struktur Niepodległej Rzeczypospolitej – również na Górnym Śląsku trwały działania, których celem był powrót do Macierzy. Walka toczyła się zarówno na polu politycznym – dzięki Kołu Polskiemu w Reichstagu, jak i w konspiracji – gdzie organizowano Polską Organizacje Wojskową Górnego Śląska. Znamiennym i dobitnym dowodem postawy polskich działaczy górnośląskich jest ich czynny udział w przygotowaniu zwycięskiego powstańczego zrywu w Wielkopolsce.

Gdy terror niemiecki na Górnym Śląsku narastał – ludność miejscowa trzykrotnie chwytała za broń. Pierwsze Powstanie Śląskie, trwające od 17 do 24 sierpnia 1919 roku, było spontaniczną i krótkotrwałą demonstracją sprzeciwu wobec krwawej pacyfikacji górników kopalni Mysłowice. Po tygodniu walk zakończyło się porażką i wycofaniem sił powstańczych na teren Polski. Gdy po roku, Rzeczpospolita zmagała się z nawałą bolszewicka u bram Warszawy, Ślązacy nie zawahali się chwycić za broń po raz kolejny w dniach 19-25 sierpnia 1920 roku. Zryw ten zakończył się już częściowym sukcesem – choć nie zdecydował jeszcze o przynależności państwowej Górnego Śląska – jednak dzięki niemu usunięto z obszaru plebiscytowego niemieckie organy bezpieczeństwa oraz utworzono mieszaną policję polsko-niemiecką. Po przeprowadzonym 20 marca 1921 roku Plebiscycie wiadomo już było, że niemieckie manipulacje przesądziły a polskiej przegranej: za Polską opowiedziało się 40,4%, a za Niemcami 59,5% uprawnionych do głosowania. Konsekwencją tej porażki był w maju 1921 roku strajk generalny, a następnie, w nocy z 2/3 maja – rozpoczęcie III Powstania Śląskiego (w którym po stronie powstańców wzięło udział około sześćdziesiąt tysięcy osób). Tym razem była to już regularna wojna, w której szala zwycięstwa szybko przesunęła się na stronę Polską. Zwycięstwo to, po dwóch miesiącach działań zostało przypieczętowane działaniami dyplomatycznymi, których konsekwencją był  w czerwcu 1922 roku powrót części Górnego Śląska do Macierzy.

Powołany w rok później Związek Powstańców Śląskich przez cały okres XX-lecia międzywojennego dokumentował i archiwizował wszelkie materiały dotyczące III zbrojnych zrywów. Efektem tego było archiwum, którego zbiory w dużej części przetrwały zawieruchę II wojny światowej – po części na terenie Polski, a po części w zbiorach Instytutu im. Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku.

Zbiór „Powstania Śląskie” to materiały personalne dotyczące Powstańców Śląskich. W Polsce przetrwały wojnę, choć ze znacznymi ubytkami, dokumenty proweniencji wojskowej: Polska Organizacja Wojskowa, oddziały i formacje powstańcze łącznie z Naczelną Komendą Wojsk Powstańczych. Obecnie są one w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie. Niestety podczas II wojny światowej zaginęły akta plebiscytowych instytucji cywilnych, razem z Polskim Komisariatem Plebiscytowym w Bytomiu. Wobec takiego stanu rzeczy, dokumenty przechowywane w nowojorskim Instytucie im. Józefa Piłsudskiego mają unikatową wartość dla historii Polski. Generalnie zawierają one materiały dotyczące I, II, III Powstania Śląskiego, tj. szczegółową ewidencję imienną powstańców z uwzględnieniem podziału na poszczególne bataliony i kompanie, spisy ewidencyjne oficerów i podoficerów, lekarzy, sanitariuszy, telefonistek, urzędniczek. Zachowały się także listy i księgi chorych, rannych i zabitych. Część zbioru stanowią także: