Przepisy dot. deportacji niezgodne z konstytucją

Wyrok dotyczy osób deportowanych przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich i III Rzeszę. Zgodnie z art. 2 par. 2 ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym, deportacją jest wywiezienie do pracy przymusowej na okres co najmniej sześciu miesięcy z terytorium RP w granicach sprzed 1 września 1939 na terytorium: III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939-1945; ZSRR i terenów przez niego okupowanych w okresie od 17 września 1939 do 5 lutego 1946 roku, a po tym okresie - do roku 1948 - z terytorium obecnego państwa polskiego.

TK podzielił zastrzeżenia Rzecznika Praw Obywatelskich, że definicja deportacji jest zbyt restrykcyjna i niedopasowana do celu ustawy. "Powoduje, że warunkiem uzyskania świadczenia deportacyjnego staje się przekroczenie granicy państwa polskiego, a nie szczególna dolegliwość represji" - uznał TK. Jak uzasadniał Trybunał świadczenie deportacyjne może być przyznane osobie deportowanej np. do sąsiedniej miejscowości, podczas gdy nie zostanie przyznane osobie deportowanej o kilkaset kilometrów, ale w ramach państwa polskiego.

Jak podkreślił Trybunał, ze względu na wiek ofiar represji, konieczna jest szybka zmiana ustawy.

Wyrok TK oznacza, że osoby, którym odmówiono przyznania świadczenia deportacyjnego, mają prawo do wznowienia postępowania. Ci, którzy się nie ubiegali o nie, mogą wystąpić o przyznanie świadczenia.

Zdanie odrębne do wyroku zgłosiła sędzia Ewa Łętowska. Jej zdaniem rozróżnienie dwóch kategorii - deportowanych w granicach państwa polskiego i poza te granice - nie nosi cech arbitralności, tzn. zostało ustalone według kryterium dającego się uzasadnić. Dlatego - w jej ocenie - przepis ustawy jest zgodny z konstytucją.

Ogółem z terenów, zajętych przez III Rzeszę, deportowano bądź wysiedlono z rodzinnych miejscowości 1,7 mln Polaków. Osoby zamieszkujące tereny, które nie należały przed II wojną światową do RP, stanowiły niewielki odsetek z nich. Z terenów zajętych przez ZSRR deportowano ok. 700-800 tys. ludzi. W 1996 roku - przyjmując ustawę o świadczeniu pieniężnym przysługującym deportowanym - szacowano, że świadczenie to będzie przysługiwać około 40 tys. deportowanym do III Rzeszy i 5 tys. deportowanym do ZSRR.