Ojciec Święty mianował też jeszcze jednego kardynała, którego nazwisko zachowuje "in pectore", czyli "w sercu", nie ujawniając go na razie publicznie. Instytucja kardynalatu w Kościele zachodnim sięga korzeniami początków chrześcijaństwa (co najmniej IV w.), przechodząc w ciągu wieków wiele poważnych zmian. Według papieża Zachariasza (741-52), jako pierwszy terminu tego użył Sylwester I (314-35), mówiąc o "presbyteri et diaconi cardinales" - to znaczy kapłanach i diakonach kardynalnych (czyli głównych). Początkowo słowo to odnosiło się do duchownych włączonych (incardinati) do określonego kościoła lub diakonii, później zaczęło oznaczać niektóre ważniejsze świątynie Rzymu i innych większych miast Italii (Mediolanu, Neapolu, Rawenny i kilku innych), jak również poza Półwyspem Apenińskim, np. w Kolonii, Trewirze, Magdeburgu, Santiago de Compostela, Konstantynopolu. Wreszcie po kilku dalszych wiekach, mniej więcej pod koniec pierwszego tysiąclecia, kardynałami zaczęto nazywać tylko niektórych wyższych duchownych z Rzymu i najbliższych jego okolic, którzy otaczali swego biskupa - papieża. W tym pierwszym okresie kardynałami mogli być zarówno diakoni, jak i kapłani, a z czasem także biskupi. Ci ostatni pojawili się wtedy, gdy Papieże zaczęli zwoływali do Rzymu biskupów z okolicznych miejscowości (dziś są to na ogół peryferyjne dzielnice stolicy Włoch) - tzw. episcopi cardinales; było ich początkowo 7, a od XII w. - 6. Ten dawny podział utrzymał się do dzisiaj w postaci trzech kategorii kardynałów: biskupów, prezbiterów (kapłanów) i diakonów. Przeważają, i to zdecydowanie, kardynałowie-prezbiterzy. Wzrost roli kardynałów Rola kardynałów zaczęła wzrastać, począwszy od połowy XI wieku. 6 grudnia 1058 r. po raz pierwszy wyłącznie oni wybrali w Sienie kolejnego papieża - Gerharda z Burgundii, który przyjął imię Mikołaj II (na ogół za datę wyboru przyjmuje się 24 stycznia następnego roku, gdyż dopiero wtedy mógł on objąć Tron św. Piotra w Rzymie po usunięciu z miasta innego kandydata do tego urzędu - Benedykta X). Do tego czasu biskupów Rzymu wybierał teoretycznie miejscowy lud, reprezentowany przez swych biskupów i księży, nierzadko pod naciskiem władców świeckich, przede wszystkim cesarzy niemieckich. Wyboru z 1058/9 roku nie dokonali wszyscy kardynałowie, ale tylko sześciu kardynałów-biskupów. Potwierdził to wspomniany Mikołaj II (1059-61), który dekretem z 13 kwietnia 1059 zarządził, że elektorami mogą być tylko kardynałowie-biskupi. Nie wiemy jednak dokładnie, czy wszyscy kolejni papieże byli wybierani w ten sposób. Wiadomo natomiast, że jego bezpośredni następca, bp Anzelm de Baggio z Lukki, nie był nawet kardynałem, a jednak został papieżem jako Aleksander II (1061-73). Paschalisa II (1099-1118) wybierali kardynałowie, biskupi, diakoni, przywódcy miasta (primores), primiscrinii (sekretarze) i pisarze. W Rzymie urzędowało wówczas jedynie trzech kardynałów. Po raz pierwszy natomiast w wyborze papieża, czyli konklawe, wzięli udział kardynałowie wszystkich trzech kategorii w 1130 r., gdy wybrano Innocentego II. W 1179 r. III Sobór Laterański postanowił, że odtąd tylko kardynałowie mogą wybierać papieża i że dla ważności wyboru potrzeba co najmniej dwóch trzecich głosów. Ostatnim papieżem-niekardynałem był bł. Urban V (1378-89). Były to czasy tzw. awiniońskiej niewoli papieży i na ich wybór największy wpływ mieli królowie francuscy. Jeśli w pierwszych wiekach kardynałami byli w praktyce najpierw wyłącznie duchowni rzymscy, potem z innych miast włoskich, to w 2. tysiącleciu skład narodowy tego gremium zaczął się poszerzać i coraz bardziej wzrastał w nim udział duchowieństwa spoza Rzymu i spoza Italii - po raz pierwszy biskupi spoza Rzymu stali się kardynałami po śmierci Aleksandra III w 1181 r.

Powstaje Kolegium Kardynalskie W 1150 r. powstało Kolegium Kardynalskie, którego dziekanem, czyli honorowym przewodniczącym, jest każdorazowy kardynał-biskup Ostii (jest to jedno ze wspomnianych 6 biskupstw podrzymskich, których rządcy mieli tytuł biskupów kardynałów). W ciągu wieków zmieniała się liczba członków Kolegium. W średniowieczu doszła ona maksimum do 52 (w tym 6 biskupów, 28 prezbiterów i 18 diakonów), nie było to jednak do końca uregulowane. Zajął się tym Sobór w Konstancji (1414-18), który orzekł, że Kolegium nie powinno liczyć więcej niż 24 kardynałów, co potwierdził też Sobór w Bazylei (1431-45). W ponad sto lat później Paweł IV (1555-59) podniósł tę liczbę do 70, a jego następca Pius IV (1559-65) zwiększył ją nawet do 76, ostatecznie jednak na długie wieki ustalił liczbę członków Kolegium na 70 wielki reformator Kościoła i właściwy twórca Kurii Rzymskiej - Sykstus V (1585-90) konstytucją "Postquam verus" z 3 grudnia 1586 r. W tym gronie było 6 kardynałów-biskupów, 50 k.- prezbiterów i 14 k.-diakonów. Ocenia się, że od chwili utworzenia Kolegium Kardynalskiego do naszych czasów łączna liczba jego członków w ciągu wieków wyniosła ok. 3 tysięcy (nie wliczając do tego grona nominacji dokonanych przez antypapieży). Pierwszego znacznego wyłomu we wspomnianej liczbie 70, która zresztą i tak rzadko bywała osiągana, dokonał Jan XXIII (1958-63). W konklawe, które 28 października 1958 wybrało go na Papieża, uczestniczyło tylko 51 kardynałów (3 innych z różnych powodów nie mogło wziąć w nim udziału), ale w chwili jego śmierci było ich już 82. On sam na 5 konsystorzach wyniósł do godności kardynalskiej 52 księży (i trzech "in pectore", których nazwisk nie zdążył jednak ujawnić przed śmiercią), a w czasie jego pontyfikatu zmarło 22 kardynałów. Jego następca Paweł VI w ciągu 15 lat swego pontyfikatu mianował 143 nowych purpuratów. Jak wspomniano, honorowym zwierzchnikiem Kolegium jest jego dziekan, którym jest zawsze kardynał-biskup Ostii. Główną jego funkcją jest reprezentowanie Kolegium przed Papieżem (np. w czasie składania mu życzeń imieninowych lub rocznicy wyboru) i zwoływanie konklawe po śmierci Biskupa Rzymu. Natomiast kardynał Kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego potwierdza oficjalnie fakt śmierci Papieża, administruje dobrami Stolicy Apostolskiej w czasie jej wakansu oraz kieruje przygotowaniem i przebiegiem wyborów nowego Biskupa Rzymu. Istnieje też urząd Kamerlinga Kolegium Kardynalskiego, który przewodniczy tzw. Kamerze (Izbie) Kardynalskiej, czuwającej nad dobrami i dochodami Kolegium. Reformy Pawła VI Papież Montini wprowadził kilka istotnych zmian, dotyczących liczby i wieku kardynałów-elektorów - na mocy motu proprio "Ad Purpuratorum Patrum" z 11 II 1965 członkami Kolegium stali się wyniesieni do godności kardynalskiej patriarchowie katolickich Kościołów wschodnich a motu proprio "Ingravescentem aetatem" z 21 XI 1970 stanowiło, że kardynałowie powyżej 80. roku życia tracą prawo wyboru papieża oraz wszelkie urzędy i stanowiska w Kurii Rzymskiej. Ponadto podczas konsystorza tajnego 5 listopada 1973 tenże Papież postanowił, że odtąd liczba potencjalnych elektorów, czyli uczestników konklawe, nie może przekraczać 120. Bynajmniej nie wszyscy zainteresowani przyjęli z zadowoleniem i zrozumieniem te zarządzenia. Wielu uważało, że nie można automatycznie pozbawiać prawa głosowania ludzi, często z bogatym doświadczeniem duszpasterskim czy naukowym, tylko z racji ich wieku, jeśli poza tym są sprawni umysłowo i fizycznie. Tymczasem Papież chciał swymi przepisami odmłodzić zarówno instytucję papieską, zwiększyć jej wydajność i sprawność, jak i zapewnić częstszy niż do tej pory dopływ świeżej krwi do Kolegium Kardynalskiego. Niezależnie jednak od takich czy innych uwag krytycznych oba rozporządzenia szybko się przyjęły i dziś nikt nie podważa ich celowości. Wraz z rozwojem Kościoła i jego rozszerzaniem się na cały świat, rozrastało się także Kolegium Kardynalskie, zwiększała się jego liczba oraz skład narodowościowy i geograficzny jego członków. Jeśli jeszcze w czasach Piusa XII (1939-58) przewagę mieli w nim Włosi, to obecnie jest ich wprawdzie nadal najwięcej, ale od dawna już nie stanowią oni bezwzględnej większości wśród kardynałów. Konsystorze Kardynałów powołuje Papież na konsystorzu. Jest to - najogólniej mówiąc - zgromadzenie kardynałów, obecnych w Rzymie, zwoływane przez Ojca Świętego i obradujące pod jego przewodnictwem.

Najwcześniejsze jego ślady pochodzą z pierwszej połowy IX wieku, przy czym początkowo było to forum spotykające się jeszcze nieregularnie. Od XI stulecia jest już ustabilizowanym organem doradczym papieża, wspierającym go w rządzeniu Kościołem. Za pontyfikatu Aleksandra III (1159-81) zbierało się raz na miesiąc, a za Innocentego III (1198-1216) - nawet trzy razy w tygodniu. Pełniło ono wówczas w pewnym stopniu tę rolę, jaką później przejęły różne instytucje Kurii Rzymskiej, toteż gdy Sykstus V powołał ją do życia w 1588, rola konsystorza znacznie zmalała i bywał on zwoływany przez papieży rzadziej. Dodajmy jeszcze, że konsystorze w zdecydowanej większości przypadków zbierały się w rezydencjach papieskich, a po 1870 r. już tylko w Watykanie. Ale odbyło się też ich kilka poza Rzymem, np. w 1849 Pius IX zwołał go do Gaety, a nawet poza Włochami: w 1782 w Wiedniu i w 1804 - w Paryżu. Były to jednak sytuacje wyjątkowe, spowodowane okolicznościami zewnętrznymi, gdy papieże nie mogli urzędować w swych siedzibach. Obecnie istnieją dwa rodzaje konsystorza: tajny, czyli zwyczajny oraz publiczny, to znaczy nadzwyczajny. Dawniej bywały też półpubliczne. Konsystorz nadzwyczajny zwołuje Papież dla omówienia najważniejszych, bieżących spraw Kościoła, jak również np. dla przedstawienia kandydatur nowych kardynałów i uczestniczą w nim wszyscy kardynałowie (chyba że z jakichś względów, np. choroby lub prześladowań politycznych, któryś z nich nie może przybyć). W konsystorzu zwyczajnym biorą udział kardynałowie przebywający w tym czasie w Rzymie, papież zaś, wygłosiwszy do nich po łacinie specjalne wprowadzenie (alokucję), prosi ich, jako swych najbliższych doradców, o wypowiedzi i opinie w najważniejszych sprawach Kościoła. Dotyczy to np. powołania (kreowania) nowych kardynałów, mianowania nowych biskupów i innych hierarchów, ustanowienia nowych diecezji itp. Papież nie musi oczywiście zasięgać rady kardynałów, gdyż jest całkowicie niezależny w swych decyzjach, niemniej jednak, jeśli uzna to za celowe, a nawet konieczne, zwołuje takie zgromadzenie. Jeżeli podczas konsystorza obchodzi się jakieś szczególnie ważne uroczystości, np. powołanie nowych kardynałów, wówczas przybiera on charakter publiczny, to znaczy papież zaprasza nań nie tylko kardynałów, lecz także innych hierarchów, a nawet świeckich. Na takie zgromadzenie przybywa wówczas korpus dyplomatyczny i delegacje diecezji, z których pochodzą nowi kardynałowie i ich rodziny. Papież mianuje nowych kardynałów najpierw na posiedzeniu tajnym, a następnie wręcza im insygnia ich godności na konsystorzu publicznym w Bazylice św. Piotra (lub na Placu św. Piotra). Najpierw nowi członkowie Kolegium ślubują wierność Kościołowi i Ojcu Świętemu, a następnie otrzymują od niego piuskę i biret - jedno i drugie w kolorze czerwonym (purpurowym). Czerwień jest oznaką godności kardynalskiej i symbolizuje życie całkowicie oddane w służbę Kościołowi aż do przelewu krwi, jeśli zajdzie taka potrzeba. Jednocześnie dla podkreślenia rzymskich korzeni instytucji kardynalatu i związków kardynałów z Wiecznym Miastem, każdy z nich otrzymuje jakiś tutejszy kościół, którego staje się w ten sposób symbolicznym proboszczem. Owa czerwień, oznaczająca męczeństwo, nie zawsze jest tylko symbolem. W XX wieku trzech kardynałów przypłaciło życiem swe posługiwanie dla Kościoła: hiszpański arcybiskup Saragossy Juan Soldevilla y Romero zginął w 1923 r. jako ofiara zamieszek o podłożu społecznym, Emile Biayenda z Brazzaville w Kongu został zamordowany w 1977 w tym mieście w wyniku walk plemiennych a Juana Posadasa Ocampo z Guadalajary - zastrzelili w 1993 r. na lotnisku w stolicy Meksyku członkowie mafii narkotykowej, których ostro potępiał. Papież, podając do publicznej wiadomości nazwiska nowych, mianowanych przez siebie kardynałów, może jednocześnie zastrzec, że niektórych nazwisk nie może ujawnić i zapowiada jedynie, że nosi je "w sercu" - "in pectore". Najczęściej chodzi tu o duchownych z krajów, w których Kościół jest prześladowany i w których decyzja papieska mogłaby ściągnąć na potencjalnego kardynała różne represje. Gdy tylko sytuacja na to pozwoli, papież ujawnia wtedy owe "trefne" nazwiska.

Tak było np. z chińskim kardynałem, zmarłym 12 III 2000 r. emerytowanym arcybiskupem Szanghaju Ignatiusem Gong Ping-meiem. Ojciec Święty mianował go kardynałem już na swym 1. konsystorzu w 1979 r., ale ze względu na twarde stanowisko antykościelne władz chińskich nie mógł ogłosić jego nazwiska. Stało się to możliwe dopiero wtedy, gdy po kilku latach, w wyniku rozmów z rządem amerykańskim, hierarcha mógł opuścić swój kraj i znalazł się na emigracji. Na konsystorzu w 1991 r. prawie 90-letni wówczas kapłan mógł otrzymać biret kardynalski. Ale nie zawsze tak się dzieje - np. Jan XXIII nie zdążył ogłosić nazwisk trzech kapłanów, których mianował kardynałami "in pectore" 28 marca 1960 r. A Paweł VI na najliczniejszym w swym pontyfikacie konsystorzu 28 IV 1969, podczas którego kreował 34 kardynałów, zapowiedział, że dwa nazwiska zachowuje "w sercu". Ujawnił je na następnym konsystorzu, 5 III 1973, ale okazało się, że tylko jeden z nowych kardynałów - Czech ks. �tìpán Trochta mógł otrzymać insygnia, drugi bowiem - greckokatolicki władyka rumuński Iuliu Hossu zmarł w 1970 r. Trochę liczb i ciekawostekW XX wieku papieże zwołali, począwszy od 1903 roku, a kończąc na 1998 - łącznie 49 konsystorzy, na których powołali do Kolegium Kardynalskiego 570 kapłanów (nie licząc pięciu nominacji "in pectore": trzech nigdy nie ujawnionych Jana XXIII i dwóch Jana Pawła II, które ogłosił on już w r. 2001, a więc w XXI w.). Pochodzili oni z 79 krajów, w tym z Włoch - 196 i z Polski - 14. Najwięcej konsystorzy w dwóch ostatnich stuleciach (i prawdopodobnie w ogóle w historii, zważywszy na znacznie mniejszą liczbę kardynałów w przeszłości) zwołał Leon XIII (1878-1903) - 27, a ogłosił na nich 147 kardynałów, na drugim miejscu jest jego bezpośredni poprzednik - bł. Pius IX, który w ciągu najdłuższego pontyfikatu w dziejach Kościoła (nie licząc św. Piotra, który miał kierować Kościołem 34 lata) - 1846-78 - zwołał 23 konsystorze, na których wyniósł do godności kardynalskiej 123 księży. W minionym stuleciu "rekordzistą" był Pius XI (1922-39) - 17 konsystorzy i 76 kardynałów. Ale były to dość osobliwe zgromadzenia: Papież zwoływał je często, nierzadko po dwa razy w roku (np. w latach 1923, 1925, 1926 i 1927) i mianował na nich zwykle po 2 kardynałów, a raz nawet tylko jednego: 15 VII 1929 powołał do Kolegium Kardynalskiego późniejszego błogosławionego arcybiskupa Mediolanu Alfreda Ildefonsa Schustera. Dla odmiany Pius XII (1939-58) w czasie swych długich, prawie 19,5-letnich rządów w Kościele zwołał tylko dwa konsystorze, na których mianował 56 kardynałów. Na obu wyniósł do tej godności Polaków: 18 II 1946 - księcia arcybiskupa krakowskiego Adama Sapiehę, a 12 I 1953 - późniejszego Prymasa Tysiąclecia Stefana Wyszyńskiego (który jednak mógł odebrać kapelusz kardynalski dopiero w 1956 r., gdy wyszedł z więzienia). Inny kreowany wówczas kardynał, bł. Alojzije Stepinac w ogóle nie mógł wyjechać do Rzymu po swe insygnia i zmarł w 1960 jako swego rodzaju "kardynał tytularny". A jeszcze inny purpurat, patriarcha Wenecji Carlo Agostini zmarł 28 XII 1952, przed konsystorzem. Podobne wypadki wydarzyły się też za obecnego pontyfikatu Jana Pawła II. Najpierw wielki szwajcarski teolog ks. Urs von Balthasar zmarł na dwa dni przed konsystorzem w 1988 r., a w 10 lat później chorwacki arcybiskup kurialny Josip Uhaè zmarł jeszcze przed ogłoszeniem przez Papieża decyzji o nowych nominacjach. Obaj są jednak ujmowani w statystykach kardynałów XX wieku. Najstarszym żyjącym obecnie członkiem Kolegium Kardynalskiego jest były prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, wieloletni dyplomata watykański kard. Corrado Bafile, który 4 lipca br. skończył 100 lat. Najmłodszymi są dwaj równolatkowie z 1945 r.: metropolita wiedeński Christoph Schönborn (ur. 22 stycznia) i metropolita sarajewski Vinko Puljić (8 września). Bez zapowiedzianych przez Jana Pawła II 28 września nominacji Kolegium liczy 164 członków, z których 55 przekroczyło już 80. rok życia, a zatem prawo wyboru papieża ma w tej chwili 109 kardynałów. W gronie tym jest 5 hierarchów, obdarzonych tą godnością jeszcze przez Pawła VI, resztę stanowią kardynałowie, mianowani już przez Papieża-Polaka. Do końca tego roku wiek emerytalny osiągnie dalszych 4 purpuratów (A. Silvestrini - 25 X, P. Shan Kuo-hsi - 3 XII, P. Taofinu'u - 9 XII i E.B. Clancy - 13 XII).