publikacja 28.02.2008 05:42
Więź to słowo niezwykle ważne i zobowiązujące. Jak przypomina ks. Józef Tischner, religio znaczy więź. Więź to międzyludzkie zaufanie, relacje z najbliższymi. Więź to solidarność, współpraca, ekumenizm, dialog, zrozumienie… Więź to budowanie społeczeństwa obywatelskiego. Bez więzi nie da się żyć.
Tadeusz Mazowiecki i jego współpracownicy zakładali WIĘŹ wkrótce po Październiku 1956 r., w okresie ożywienia nadziei na reformę ustroju komunistycznego. Już w deklaracji wstępnej do pierwszego numeru – w duchu personalizmu – uznawano osobę ludzką za wartość nadrzędną w porządku doczesnym. Mimo ograniczeń narzucanych przez cenzurę i wynikającej stąd konieczności mówienia "językiem ezopowym", WIĘŹ ciągle przypominała o "podmiotowości społeczeństwa" i potrzebie rozwoju "demokratycznych form życia politycznego". WIĘŹ od początku była pismem katolickim, a publicystyka religijna zajmowała na jej łamach wiele miejsca. Pragnęła przyczynić się do intelektualnego ożywienia polskiego katolicyzmu, otwarcia go na współczesną kulturę i nową zachodnią myśl teologiczną. Była zafascynowana Janem XXIII oraz ideami Soboru Watykańskiego II i pragnęła te idee przenosić do Polski. Nie wahała się przed krytykowaniem negatywnych – zdaniem redaktorów – zjawisk w polskim Kościele, nawet jeśli oznaczało to wejście w spór z Prymasem Stefanem Wyszyńskim. Programem WIĘZI był "Kościół otwarty", by użyć terminu będącego tytułem książki Juliusza Eski, wieloletniego zastępcy redaktora naczelnego. Dialog rozwijano z różnymi grupami inteligencji, także laickiej, a w WIĘZI pojawiły się najwybitniejsze nazwiska polskiej kultury. Drogę WIĘZI wyznaczają momenty, kiedy należało dokonać jednoznacznych wyborów, nawet jeśli mogło to grozić likwidacją pisma. Pierwszym takim momentem był Marzec 1968 roku, gdy pismo zajęło wyraźną postawę wobec trwającej kampanii antysemickiej, a następnie otworzyło swoje łamy dla twórców kultury pozbawionych możliwości druku w prasie państwowej. Po raz drugi przed taką próbą WIĘŹ stanęła po Czerwcu 1976 roku, w okresie antyrobotniczych represji i tworzenia się opozycji demokratycznej. Mazowiecki apelował wtedy do władz o cofnięcie represji, wejście na drogę reform, a w maju 1977 r. został rzecznikiem głodujących w kościele św. Marcina. Jesienią tego samego roku zorganizowana przez Mazowieckiego sesja o prawach człowieka była wyraźną i doniosłą deklaracją. Egzystencja pisma w tym okresie była mocno zagrożona, a swoje przetrwanie zawdzięczało obronie, jakiej wobec komunistycznych władz podjęli się Prymas Stefan Wyszyński oraz biskup Bronisław Dąbrowski. Po raz trzeci przed próbą postawy stanęła WIĘŹ w Sierpniu 1980 roku. Mazowiecki udał się do Gdańska, by służyć radą strajkującym robotnikom. Dobrą pozycję i wysoką wiarygodność w ruchu walki o demokratyczne przemiany zawdzięczała WIĘŹ przede wszystkim Tadeuszowi Mazowieckiemu, a także zespołowi jego współpracowników, którzy udzielali swemu szefowi wsparcia w momentach trudnych decyzji.
Rok 1981 otwierał nową epokę - WIĘZI bez Mazowieckiego. Wieloletni redaktor naczelny odszedł, by służyć " Solidarności''. Chociaż z redakcją pozostawał w kontakcie, to jednak odpowiedzialność za kształt pisma ponosił odtąd zespół kierowany przez Wojciecha Wieczorka. Po krótkim okresie wolności posierpniowej, nadeszły znów czasy trudnej próby: w stanie wojennym internowanie pięciu redaktorów i zawieszenie pisma na kilka miesięcy, a później redagowanie WIĘZI w warunkach ostrej cenzury. Rok 1989 wraz z Okrągłym Stołem, wyborami i powstaniem rządu Mazowieckiego otworzył nową epokę także w dziejach WIĘZI. Pismo pod kierownictwem nowego redaktora naczelnego Stefana Frankiewicza mogło mówić pełnym głosem i towarzyszyć swoją refleksją budowaniu Trzeciej Rzeczypospolitej. Podjęto wtedy kluczową decyzję – niezaangażowania się po stronie któregokolwiek z nurtów podzielonej "Solidarności", utrzymania postawy niezależnego obserwatora i komentatora. Taki wybór zaakceptował Mazowiecki i zgodził się nadal udzielać pismu swego wsparcia przez przewodniczenie Radzie Redakcyjnej WIĘZI. Gdy w 1995 roku Stefan Frankiewicz został ambasadorem RP przy Stolicy Apostolskiej, funkcję naczelnego redaktora WIĘZI objął Cezary Gawryś, a od roku 2001 pełni ją Zbigniew Nosowski. Pod ich kierownictwem pismo podtrzymało i umocniło swą pozycję wśród polskich czasopism kulturalnych. Podejmowano także nowe formy działania, np. produkcja programów telewizyjnych pod firmą Filmoteki WIĘZI. W tym samym czasie rozwinęło się i usamodzielniło wydawnictwo książkowe Biblioteka WIĘZI pod kierownictwem Pawła Kądzieli. Najnowszą inicjatywą środowiska jest zaś powstający chrześcijański think-tank: Laboratorium WIĘZI - Instytut Analiz Społecznych i Dialogu. W ostatnich latach miesięcznik WIĘŹ otrzymał kilka nagród i wyróżnień: Nagrodę im. Pawła Włodkowica przyznawaną przez Rzecznika Praw Obywatelskich „za odwagę w występowaniu w obronie podstawowych wartości i prawd, nawet wbrew zdaniu i poglądom większości”; Międzynarodową Nagrodę w dziedzinie Dialogu Międzyreligijnego przyznawaną przez Międzynarodową Katolicką Unię Prasy „za inicjowanie owocnych debat w dziedzinie religii i dialogu”. W 2007 r. WIĘŹ została nominowana do Nagrody „Totus medialny” przyznawanej przez Fundację „Dzieło Nowego Tysiąclecia” – „za 50 lat ukazywania ważnych problemów religijnych i społecznych w duchu jednania i przezwyciężania uprzedzeń”. W marcu 2007 r. redaktorzy WIĘZI: Anna Karoń-Ostrowska, Andrzej Friszke, Zbigniew Nosowski i Tomasz Wiścicki byli zaś nominowani do Nagrody Dziennikarskiej im. Dariusza Fikusa przyznawanej przez „Rzeczpospolitą”. Paradoksalnie nagrody za bieżącą działalność zbiegły się z kryzysem finansowym pisma. Na całym świecie wydawanie pism intelektualnych nie jest działalnością dochodową. Tak jest również w przypadku WIĘZI. Od początku istnienia miesięcznika nieuchronnie powstający deficyt pokrywany był ze środków uzyskanych z działalności gospodarczej spółki „Libella”, której współudziałowcem jest Towarzystwo WIĘŹ. W ostatnich latach trudności „Libelli” sprawiły, że dalsze trwanie pisma w obecnym kształcie stoi pod znakiem zapytania. Nadszedł czas oszczędności – w roku 2008 ukaże się 8 zeszytów WIĘZI. Trwają jednocześnie prace nad stworzeniem nowego stabilnego systemu finansowania pisma.
We wczesnych latach sześćdziesiątych środowisko warszawskiego miesięcznika postrzegane było jako lewicowe. Dziś w niepodległej, wolnej Polsce – wedle klasyfikacji Jarosława Gowina z książki "Kościół po komunizmie" – WIĘŹ współtworzy nową centrową formację: "katolicyzm integralny". "Chcemy przede wszystkim współtworzyć główny nurt życia Kościoła, a nie zajmować się umacnianiem wewnątrzkościelnych frakcji. Tak odczytujemy znaki czasu" - deklarował z okazji 40-lecia pisma Cezary Gawryś. Zbigniew Nosowski mówi dziś: „Chcemy tworzyć katolicyzm współczesny, krytyczny, ale zarazem ortodoksyjny”. Kluczowym wydarzeniem dla kościelnej tożsamości WIĘZI jest II Sobór Watykański. Twórcy pisma w nim właśnie odnaleźli spełnienie swoich marzeń o Kościele, wyrażanych wcześniej na łamach miesięcznika. Obecni redaktorzy zaś, wychowani już w Kościele posoborowym, kontynuują ten nurt, podejmując takie inicjatywy, jak np. książka i cykl programów telewizyjnych pod tytułem "Dzieci Soboru zadają pytania" czy nowoczesny polski podręcznik teologii dogmatycznej. Ze środowiskiem WIĘZI trwale związany jest postulat "Kościoła otwartego". Pod tym tytułem ukazała się w 1963 r., jeszcze w trakcie trwania Vaticanum II, programowa książka Juliusza Eski. Nie prezentował on jednak opozycji Kościół otwarty - Kościół zamknięty. Otwartość była dlań postulatem moralnym, ewangelicznym wymogiem otwartości na wszystkich ludzi, niezależnie od ich przekonań. Z tej postawy wypływała charakterystyczna dla WIĘZI gotowość do dialogu z chrześcijanami innych wyznań, Żydami, niewierzącymi, sąsiednimi narodami. Tak rozumiana otwartość była i pozostaje obowiązkiem chrześcijanina – uważa się dzisiaj w WIĘZI. Dzisiejsza WIĘŹ podkreśla swoją niezależność wobec partii politycznych, choć bynajmniej apolityczna nie jest. Zespół czuje się mocno związany z tradycją "Solidarności", ale nie identyfikuje się z żadnym konkretnym ugrupowaniem. Każdy z redaktorów jest indywidualnością o nieco innych sympatiach politycznych i innej wrażliwości. To zróżnicowanie – jak mówią członkowie redakcji – nie jest przeszkodą w redagowaniu pisma, a nawet zaletą, bo pozwala bardziej obiektywnie spojrzeć na różne problemy, uniknąć pułapki ideologizacji, "upartyjnienia". WIĘŹ nie lansuje jednego ściśle określonego punktu widzenia, jednej "prawdy". Proponuje sposób oceniania zjawisk, ale go nie narzuca. W czasach, gdy jesteśmy bombardowani codziennie tysiącami informacji, obrazów i sprzecznych opinii, miesięcznik taki jak WIĘŹ zachęca do spokojnej lektury i namysłu. Pismo podejmuje pytania dotyczące spraw zasadniczych: z pogranicza religii, kultury, życia społecznego i polityki, a także problemów współżycia z sąsiadami. Czytelnikowi, który zagłębi się w lekturę, WIĘŹ chce dostarczyć kluczy do uporządkowania i zrozumienia natłoku informacji napływających każdego dnia. Stara się dać to, co niegdyś nazywano formacją ideową i kulturalną.
„WIĘŹ” to nie tylko miesięcznik, ale także wydawnictwo książkowe, znane pod nazwą Biblioteka „WIĘZI”. W pierwszym okresie, w latach 1960-1989, jeszcze w warunkach komunistycznej cenzury, była to seria książek autorów polskich i zagranicznych redagowana przez „Więź”, a wydawana we współpracy ze Społecznym Instytutem Wydawniczym ZNAK w Krakowie. Od 1990 roku Biblioteka „WIĘZI” to wydawnictwo w pełni samodzielne, którym kieruje Paweł Kądziela. Wydawnictwo, podobnie jak miesięcznik, ma siedzibę w Warszawie, przy ul. Trębackiej 3. Tematyka książek Biblioteki „WIĘZI” obejmuje religię i kulturę, historię najnowszą i zagadnienia społeczne. W latach sześćdziesiątych XX wieku ukazywały się tu książki najwybitniejszych myślicieli chrześcijańskich, twórców personalizmu i inspiratorów odnowy Kościoła podjętej przez Sobór Watykański II: m.in. Emmanuela Mouniera, Raissy Maritain, Simone Weil, Thomasa Mertona, Dietricha Bonhoeffera, Heldera Camary. Znamienne tytuły autorów polskich z tamtych lat to „Droga katechumena” Jerzego Zawieyskiego, „Chrześcijanin w Trzeciej Rzeszy” Anny Morawskiej, „Kościół otwarty” Juliusza Eski, „Rozdroża i wartości” Tadeusza Mazowieckiego, „Rodowody niepokornych” Bohdana Cywińskiego. Dziś, w warunkach wolności, kontynuując linię personalizmu chrześcijańskiego i inspirując się myślą Jana Pawła II, wielkiego orędownika dialogu między wiarą a kulturą, Biblioteka „WIĘZI” pragnie dostarczać duchowych inspiracji i intelektualnych wyzwań współczesnemu człowiekowi, żyjącemu w świecie gwałtownych przemian cywilizacyjnych, a szukającemu prawdy, piękna i nadziei. Wśród autorów Biblioteki „WIĘZI” ostatnich lat są zarówno najwięksi polscy teologowie: Wacław Hryniewicz, Stanisław Celestyn Napiórkowski, Jacek Salij, Alfons Skowronek, wybitni twórcy polskiej kultury, m.in. Zbigniew Herbert, Gustaw Herling-Grudziński, Stefan Swieżawski, Zygmunt Kubiak, Andrzej Bobkowski, Julia Hartwig, Paweł Hertz, Krzysztof Karasek, jak i utalentowani autorzy młodego pokolenia. Najświeższa inicjatywa wydawnicza Biblioteki „WIĘZI” to seria Ludzie Polskiego Kina, którą zaingurowała książka Marka Hendrykowskiego o Andrzeju Munku (bohaterami kolejnych książek będą m.in. Marcel Łoziński, Kalina Jędrusik, Zdzisław Maklakiewicz, Lech Majewski, Agnieszka Holland, Danuta Szaflarska, Jerzy Skolimowski, Kazimierz Karabasz, Wojciech Marczewski). Od niedawna są dostępne na rynku księgarskim wszystkie tomy z serii DOGMATYKA „z muszelką”, czyli nowoczesny sześciotomowy podręcznik teologii dogmatycznej, powstały z inicjatywy i pod redakcją teologów świeckich, Elżbiety Adamiak i Józefa Majewskiego oraz ks. Andrzeja Czai. Ten postulowany od lat rodzimy podręcznik akademicki napisany został przez zespół świetnych polskich teologów średniego i młodego pokolenia, zarówno duchownych, jak i świeckich. Autorami poszczególnych traktatów są: Józef Majewski, ks. Grzegorz Strzelczyk, Elżbieta Adamiak, ks. Andrzej Czaja, ks. Jerzy Szymik, o. Michał Paluch, ks. Eligiusz Piotrowski, o. Zdzisław Józef Kijas, o. Korneliusz T. Wencel, ks. Marek Blaza, ks. Dariusz Kowalczyk, ks. Marian Kowalczyk i Zbigniew Danielewicz. Najnowsza pozycja Biblioteki „WIĘZI” to książka Andrzeja Friszke „Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL”. Autor przedstawia w niej m.in. Październik 1956, Marzec 1968 i Czerwiec 1976, analizując postawy inteligencji polskiej wobec komunizmu. Na podstawie nieznanych źródeł ukazuje także zjawiska dotychczas niepodejmowane przez historyków, np. List 15, protesty przeciwko zmianom w konstytucji PRL w 1976, dzieje pism „Robotnik” i „Tygodnik Solidarność” (1981), działania Prymasowskiej Rady Społecznej w stanie wojennym. W tomie znalazły się też studia o Jerzym Giedroyciu i paryskiej „Kulturze”, Jerzym Zawieyskim, Jacku Kuroniu.
Prace analityczno-badawcze Laboratorium WIĘZI dotyczą aktualnie następujących dziedzin: 1. Wartości i religia w życiu publicznym 2. Społeczeństwo obywatelskie a religia 3. Przemiany współczesnego społeczeństwa polskiego 4. Europejska wspólnota wartości 5. Bioetyka 6. Religia w świecie kultury masowej 7. Między sztuką a wiarą 8. Duchowość w filmie 9. Teologia teatru 10. Psychologia a duchowość 11. Chrześcijanie wobec homoseksualizmu 12. Teologia ciała, duchowość małżeńska, duchowość świeckich 13. Nowy feminizm, teologia feministyczna 14. Teologia pogranicza 15. Kościół XXI wieku 16. Dialog ekumeniczny 17. Dialog chrześcijańsko-żydowski 18. Dialog chrześcijańsko-muzułmański 19. Dialog wierzących z niewierzącymi 20. Wielokulturowość Rzeczypospolitej 21. Polacy i ich sąsiedzi (dialog polsko-niemiecki, polsko-rosyjski, polsko-ukraiński, polsko-białoruski, polsko-litewski, polsko-żydowski, środkowoeuropejski) 22. Literatura religijna przełomu XX/XXI wieku 23. Najnowsza historia Polski RADA NAUKOWA Członkami Rady Naukowej Laboratorium WIĘZI - Instytutu Analiz Społecznych i Dialogu są: – s. dr hab. Barbara Chyrowicz, filozof, etyk, kierownik Katedry Etyki Szczegółowej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, – ks. dr hab. Andrzej Czaja, teolog, kierownik Katedry Pneumatologii i Eklezjologii i kurator Katedry Teologii Rodziny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; kierownik Katedry Zasad Ekumenizmu Uniwersytetu Opolskiego, – dr hab. Andrzej Friszke, historyk (Instytut Studiów Politycznych PAN, Collegium Civitas), – dr hab. Mirosława Grabowska, socjolog (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Badań nad Podstawami Demokracji), – dr hab. Józef Majewski, teolog, medioznawca (Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego), – ks. prof. dr hab. Henryk Seweryniak, kierownik Sekcji Teologii Fundamentalnej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, – ks. prof. dr hab. Jerzy Szymik, profesor zwyczajny w Zakładzie Teologii Dogmatycznej Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego, członek Międzynarodowej Komisji Teologicznej, – dr hab. Sławomir Jacek Żurek, literaturoznawca, kierownik Pracowni Literatury Polsko-Żydowskiej oraz Katedry Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. ZESPÓŁ W skład Zespołu Laboratorium WIĘZI wchodzą obecnie ponadto: – dr Elżbieta Adamiak, teolog (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) – Bogumiła Berdychowska, historyk, publicystka (Forum Polsko-Ukraińskie) – Jacek Borkowicz, historyk, publicysta WIĘZI – dr Piotr M.A. Cywiński, historyk (dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, prezes Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie) – Piotr Czekierda, politolog (doktorant Uniwersytetu Wrocławskiego) – Paweł Dobrowolski, teatrolog (doktorant Uniwersytetu Jagiellońskiego) – ks. dr Andrzej Draguła, teolog (Uniwersytet Szczeciński) – Cezary Gawryś, filozof, teolog, publicysta WIĘZI – Szymon Hołownia, publicysta (religia.tv) – Katarzyna Jabłońska, krytyk filmowy, publicystka WIĘZI – dr Anna Karoń-Ostrowska, filozof, publicystka WIĘZI – Paweł Kądziela, historyk literatury, dyrektor Biblioteki WIĘZI – dr Ksawery Knotz OFMCap., teolog – Michał Kurkiewicz, historyk, publicysta – ks. dr Andrzej Luter, teolog, publicysta – Grzegorz Pac, historyk, doktorant Uniwersytetu Warszawskiego, publicysta WIĘZI – Mirosław Pilśniak OP, teolog, duszpasterz (Dominikański Ośrodek Rodziny), prezes Fundacji „Sto Pociech” – Marcin Przeciszewski, historyk, publicysta, prezes Katolickiej Agencji Informacyjnej – Maria Rogaczewska, socjolog (doktorantka Uniwersytetu Warszawskiego) – dr Agata Skowron-Nalborczyk, arabistka, islamolog (Uniwersytet Warszawski) – dr Inka Słodkowska, socjolog (Instytut Studiów Politycznych PAN) – Jerzy Sosnowski, pisarz, publicysta – dr Sławomir Sowiński, politolog (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) – ks. dr Grzegorz Strzelczyk, teolog (Uniwersytet Śląski) – dr Piotr Jordan Śliwiński OFMCap., filozof – Mateusz Środoń, malarz ikon – dr Monika Waluś, teolog – Tomasz Wiścicki, prawnik, publicysta WIĘZI. Dyrektorem programowym Laboratorium WIĘZI jest Zbigniew Nosowski – socjolog i teolog, redaktor naczelny miesięcznika WIĘŹ, współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów.