Ta sprawa budzi większe emocje w Stanach Zjednoczonych i kilku krajach europejskich niż w Afryce. 38 państw tego kontynentu (na 54) przewiduje kary za praktyki homoseksualne. W czterech z nich, gdzie obowiązuje islamski szariat – w Sudanie, Mauretanii, Somalii i na północy Nigerii – grozi za nie nawet kara śmierci. Jest ona bardzo rzadko wykonywana, gdyż potrzeba aż czterech naocznych świadków homoseksualnej recydywy i przyłapania na gorącym uczynku, jednak nawet zagrożenie nieco częściej aplikowaną tam karą chłosty budzi na Zachodzie ostre protesty. 24 lutego Uganda nie dołączyła do 78 państw świata, w których homoseksualizm jest traktowany jako wykroczenie lub przestępstwo, gdyż od dawna należy do tego grona: już setki lat temu niezależne królestwo Bugandy (od niego wzięła się nazwa dzisiejszego państwa) uważało zachowania homoseksualne za niebezpieczne społecznie. Lokalne prawo zawsze traktowało je podobnie jak zoofilię i pedofilię. Co się jednak stało, że narażając się na głośne potępienie ze strony Zachodu, Ugandyjczycy postanowili wzmocnić swój arsenał prawny? Przyczyny ostrego społecznego odrzucenia homoseksualizmu w Afryce są przez zachodnią prasę ignorowane.

Obama i inni

Na Zachodzie postrzega się nowe ugandyjskie ustawodawstwo przede wszystkim jako zamach na wolności obywatelskie. 16 lutego prezydent Stanów Zjednoczonych w specjalnym oświadczeniu wystąpił w obronie homoseksualistów: „Projekt ustawy antyhomoseksualnej, jeśli zostanie podpisany, będzie stanowił afront i zagrożenie dla społeczności gejowskiej w Ugandzie. To krok wstecz dotyczący wszystkich Ugandyjczyków, który nada bardzo zły wizerunek zaangażowania Ugandy na rzecz ochrony praw człowieka”. W wystąpieniu Obamy nie zabrakło gróźb: „Jak zaznaczyliśmy prezydentowi Museveniemu, podpisanie tej ustawy skomplikuje nasze obustronne stosunki”. Jeszcze w przeddzień podpisania z Musevenim kontaktowała się doradca Obamy ds. bezpieczeństwa narodowego Susan Rice, próbując go odwieść od zatwierdzenia nowego prawa. Następnego dnia posypały się pierwsze europejskie sankcje.

Zakaz „małżeństw” homoseksualnych oburzył szczególnie Holandię, która jako pierwszy kraj na świecie zalegalizowała je. Zawiesiła ona fundusze pomocowe dla Ugandy. To samo zrobiła wkrótce Belgia, której premier Elio di Rupo, zdeklarowany gej, wezwał społeczność międzynarodową do „silnej reakcji”. Dania przekazała 6,3 mln dolarów, które miały w tym roku trafić do ugandyjskiej służby zdrowia, gejowskim organizacjom pozarządowym, z kolei Norwegia przekierowała swoją pomoc do organizacji obrony praw człowieka. Podobne kroki podjęła Wielka Brytania. Co zrobią Stany Zjednoczone, kluczowy sojusznik Ugandy, jeszcze nie ujawniono. Sekretarz departamentu stanu John Kerry zapowiedział, że przejrzy „wszystkie” programy współpracy z Ugandą.

Nic nie rozumiecie!

Europejskie retorsje wobec Ugandy już 20 grudnia zapowiadała szefowa unijnej dyplomacji Catherine Ashton. Brytyjka potępiła uchwalenie tego dnia kontrowersyjnej ustawy przez ugandyjski parlament, zresztą miażdżącą większością głosów i przy olbrzymim poparciu społecznym. Projekt wcześniej zmieniono. Szczególnie krytykowana kara śmierci za gwałt na nieletnim i zarażenie go AIDS została zamieniona na dożywocie. Ale poza tym krytyka ze strony dawnego kolonizatora – Wielkiej Brytanii – raczej utwierdzała Ugandyjczyków w decyzji, niż do niej zniechęcała. W Afryce nie spodobały się słowa premiera Davida Camerona, który w lipcu zeszłego roku, po legalizacji „małżeństw” homoseksualnych, zapowiedział, że należy je „eksportować na cały świat”. Na prezydencie Musevenim wszystkie te naciski nie zrobiły wrażenia: „Zachód nie może już nam rozkazywać. To nasz kraj. (…) Jeśli te państwa nie chcą być z nami, niech sobie zatrzymają swoje fundusze. Narzucanie wartości społecznych pewnej grupy naszemu społeczeństwu to zacofany, postkolonialny imperializm. Mówicie nam, że mamy żyć jak wy. To bzdura!”. Można powiedzieć, że Museveni odpowiada typowemu wizerunkowi afrykańskiego satrapy, bo rządzi już 28 lat. Ale regularnie, co 5 lat, jest wybierany na prezydenta (otrzymuje 60–70 proc. głosów), w warunkach wielopartyjnej demokracji. To pobożny chrześcijanin, dawny przeciwnik krwawego dyktatora Idi Amina Dady, który doprowadził kraj do kompletnej ruiny. Dopóki Museveni nie stanął na czele państwa, Uganda była wstrząsana nieustannymi konfliktami zbrojnymi. Okazał się dobrym gospodarzem: powściągnął trzycyfrową inflację i stworzył warunki do trwałego wzrostu gospodarczego – odsetek osób żyjących poniżej progu biedy spadł z blisko 70 proc. do niecałych 30 proc. Dziś coraz więcej Ugandyjczyków chciałoby zmiany na czele państwa, tym bardziej że prezydent nie jest już w stanie ograniczyć korupcji, ale ciągle cieszy się wielkim szacunkiem. Jego opór wobec zachodnich nacisków przyjęto z dumą. „Wy nic nie rozumiecie! – tłumaczył zachodnim dziennikarzom autor antygejowskiej ustawy, deputowany David Bahati. – Ta ustawa to wielkie zwycięstwo Ugandy. My tu walczymy o życie!”.

Pandemia i wojna

Żadna wojna nie ściągnęła na Ugandę tyle śmierci, co epidemia AIDS. Choroba, której ogniska pojawiły się w amerykańskich i europejskich środowiskach homoseksualnych na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku, szybko rozprzestrzeniła się na wszystkie kontynenty, ale największe śmiertelne żniwo zebrała w subsaharyjskiej Afryce. Powszechne występowanie malarii i innych chorób tropikalnych powoduje, że układ odpornościowy czarnych Afrykanów jest bardziej podatny na zarażenie AIDS niż np. Europejczyków. Ponadto na Zachodzie po latach udało się dzięki bardzo drogim badaniom i lekarstwom opanować epidemię, podczas gdy w Afryce brak dostępu do opieki zdrowotnej i ogólne ubóstwo skazywało na śmierć całe wsie. W Ugandzie zmarły setki tysięcy ludzi, doprowadzając do prawdziwej traumy narodowej. Dopiero na początku tego wieku udało się zastopować i potem zmniejszyć liczbę nowych zarażeń (ale i tak Afryka skupia ponad 70 proc. wszystkich chorych). Według wieloletnich badań amerykańskiego antropologa dr. Edwarda Greena z Uniwersytetu Harvarda, ten sukces tylko marginalnie można przypisać promocji prezerwatyw. Podstawową rolę odegrały głoszone przez Kościoły chrześcijańskie: abstynencja seksualna i monogamia. Okazało się to jedyną skuteczną „bronią ubogich” przeciw epidemii. Antygejowskie ustawodawstwo w Afryce jest pojmowane nie tylko w kategoriach moralnych, ale i jako środek prawny, który ma zapewniać wszystkim prawo do zdrowia i życia. Innym ważnym elementem, który wywołuje powszechne poparcie dla ustawy, jest pamięć o zbrodniczej działalności Armii Oporu Pana Josepha Kony’ego, w niemal 80 proc. złożonej z dzieci. Kony to autor mętnej ideologii złożonej z elementów chrześcijaństwa, islamu i kultów lokalnych, przywódca oddziałów terrorystycznych, których celem było obalenie Museveniego, już od 1987 r., tj. rok po przejęciu przez niego władzy. Mali chłopcy porywani we wsiach przez jego ludzi stawali się niewolnikami seksualnymi i jednocześnie żołnierzami. Porywano, ale rzadziej, też dziewczynki, masowo później umierające na AIDS, podobnie jak chłopcy. Ugandyjskiemu wojsku udało się w końcu wyprzeć tę organizację z kraju, dziś działającą jeszcze w Południowym Sudanie i na wschodzie Republiki Środkowoafrykańskiej, jednak w społeczeństwie ugandyjskim homoseksualizm jest odtąd mocno łączony z budzącą szczególne oburzenie pedofilią. W Europie kojarzenie homoseksualizmu z pedofilią uchodzi za niewłaściwe, jednak w gruncie rzeczy od niedawna: jeszcze do połowy lat 90. zachodnie pisma gejowskie były jednocześnie jawnie propedofilskie. Dopiero głośne skandale w Belgii (afera Dutroux) spowodowały, że środowiska LGBT odcięły się od pedofilii i dziś zestawianie z nią uznają za obrazę.

Geny a wychowanie

Społeczne odczucie „kolonializmu homoseksualnego” nie wzięło się z niczego. W pierwszej dekadzie tego wieku pojawili się w Ugandzie przedstawiciele zachodnich organizacji pozarządowych, którzy prowadzili szkolenia gender i kosztowne kampanie społeczne przeciw homofobii. Odtąd tego rodzaju działalność będzie bezprawna jako szkodliwa społecznie. Tę aktywność i tak przyćmiła publiczna dyskusja, czy homoseksualizm jest ściśle genetyczny, czy też bierze się raczej z wychowania i sprzyjania bądź nie środowiska. Naukowcy z Ugandy zgadzają się raczej z tymi zachodnimi uczonymi, którzy uważają, że geny odgrywają mało znaczącą rolę – mogą mieć realny wpływ najwyżej na niewielki procent homoseksualistów. Skoro tak, prezydent Museveni podjął ostateczną decyzję o wprowadzeniu w życie ustawy, w myśl zasady, że prawo ma mieć również funkcję wychowawczą.