Uroczystość rozpoczęła emisja zrealizowanego w latach siedemdziesiątych poruszającego paradokumentu o michniowskiej zbrodni "203 sprawiedliwych" w reżyserii Jerzego Gębskiego.

W michniowskiej izbie pamięci otwarto wystawę "Naznaczeni. Mieszkańcy wsi polskiej na robotach przymusowych w III Rzeszy 1939-1945" przygotowaną przez Fundację "Polsko-Niemieckie Pojednanie" i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Na wystawę składają się fotografie, dokumenty, niemieckie plakaty propagandowe. Na jednym z plakatów pod zdjęciem uśmiechniętych kobiet wyglądających z okna pociągu widnieje napis "Polskie kobiety i dziewczyny w drodze na roboty do Rzeszy. Ich radosne oczekiwanie nie dozna rozczarowania".

Dyrektora muzeum dr Janusz Gmitruk powiedział PAP, że wystawa nie tylko budzi wspomnienia, ale także wydobywa nieznane fakty, m.in. o wysiedleniach z Żywiecczyzny. Według niego praca przymusowa była formą eksterminacji - robotników wykorzystywano do pracy ponad siły, głodzono, nie dawano im ubrań. Część zmarła z powodu chorób i niedostatku. Dodał, że według statystyk do Rzeszy wywieziono 2 mln 850 tys. Polaków, w tym około 1 mln 350 tys. mieszkańców wsi.

"Składamy wyrazu szacunku wszystkim, którzy podtrzymują pamięć: rodzinom i świadkom pacyfikacji; tym, dzięki którym Michniów stał się Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich; tym, którzy nie pozwolili, aby okrutne zbrodnie zostały zapomniane, a sprawcy czuli się bezkarni" - powiedział do zebranych dyrektor Muzeum Wsi Kieleckiej, któremu podlega mauzoleum, Janusz Karpiński.

Dyrektor wyraził nadzieję, że w następnym roku trwać będą prace przy budowie nowego, zmodernizowanego mauzoleum. W rozmowie z PAP powiedział, że decyzją ministerstwa kultury projekt budowy nowego obiektu jest na liście rezerwowej programu "Infrastruktura i Środowisko". Na początku sierpnia ministerstwo otrzyma pełną dokumentację. Inwestycja ma kosztować około 20 mln zł, muzeum aplikuje o dofinansowanie 85 proc. tej kwoty.

Po występie artystycznym w wykonaniu młodzieży z Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Lipsku i Chóru Seniora z Suchedniowa odbyła się msza święta. Na koniec złożono wieńce na mogile pomordowanych.

12 lipca 1943 roku Niemcy rozpoczęli dwudniową pacyfikację Michniowa - wsi położonej w świętokrzyskich lasach, której mieszkańcy sprzyjali partyzantom. Hitlerowcy zabili 203 osoby, w tym 53 kobiety i 47 dzieci. Najmłodszą ofiarą michniowskiej zbrodni był Stefanek Dąbrowa; miał dziewięć dni, gdy został wrzucony do płonącego domu. Wieś zrównano z ziemią.

Michniów stał się symbolem 817 spacyfikowanych wsi polskich, jest nazywany "Golgotą wsi polskiej". W latach 80. powstał Komitet Organizacyjny Budowy Mauzoleum Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej. Obecnie michniowskie mauzoleum tworzą m.in. zbiorowy grób ofiar pacyfikacji, monumentalna Pieta przy mogile 203 pomordowanych, Muzeum-Dom Pamięci Narodowej i wzgórze z krzyżami upamiętniającymi wsie spacyfikowane przez okupanta.