Uroczystość nieprzypadkowo zorganizowano w Gliwicach - 21 stycznia 1945 roku właśnie w tym mieście zakończył się drugi marsz, w którym prowadzono co najmiej 14 tys. osób. Wiele z nich zginęło.

Pamięć wszystkich ofiar obozu oraz Marszów Śmierci uczcił Narodowy Bank Polski, wydając specjalne monety poświęcone tym wydarzeniom. W piątek w Gliwicach prezes Banku Sławomir Skrzypek wręczył je m.in. żyjącym uczestnikom tamtych wydarzeń, ich rodzinom oraz kombatantom.

"Tylko w ten sposób NBP mógł uczcić tę rocznicę, przypomnieć tę wielką tragedię. Monety - swoiste małe pomnniki - będą przypominać to wielkie męczeństwo, związane z Auschwitz-Birkenau" - powiedział podczas uroczystości prezes.

Jak mówił, na złotej monecie (wybito ich 8 tys.) znalazł się młody żydowski chłopiec z Węgier, który kilka chwil po zrobieniu zdjęcia, wykorzystanego potem na monecie, już nie żył. "Jego postać symbolizuje i upamiętnia miliony osób zamordowanych" - podkreślił Skrzypek.

Srebrne monety, których jest 80 tys., przypominają postać rotmistrza Witolda Pileckiego, który świadomie dostał się do obozu, aby zorganizować tam ruch oporu. Dwuzłotowych monet ze stopu nordic gold, przedstawiających wizerunki trzech więźniów idących w Marszu Śmierci, jest aż milion. Mogą one być wykorzystywane w normalnym obiegu, choć zwykle trafiają do domowych kolekcji.

Prezes Skrzypek ocenił, że wydane przez NBP monety będą przyczytniać się do upowszechniania wiedzy o okrucieństwach wojny oraz upamiętniać jej ofiary. Tym samym - podobnie jak muzeum Auschwitz - staną się "wielkim memento, wielkim przypomnieniem, wielkim ostrzeżeniem".

W tym roku przypada 65. rocznica Marszów Śmierci i oswobodzenia obozu Auschwitz-Birkenau. W pierwszej połowie stycznia 1945 r. naziści przeprowadzili ostatnią fazę ewakuacji więźniów obozu i jego podobozów. Między 17 a 21 stycznia wyprowadzono w pieszych kolumnach i wywieziono koleją ok. 56 tys. więźniów.

Głównymi trasami ewakuacyjnymi były szosy: Oświęcim-Pszczyna-Wodzisław Śląski i Oświęcim-Tychy-Gliwice. Pierwszą trasą wyprowadzono około 25 tys. więźniów, drugą co najmniej 14 tys. osób.

W Gliwicach w pierwszym rzędzie ewakuowano osoby przetrzymywane w czterech znajdujących się to podobozach (filiach KL Auschwitz). Wiele z nich nie przeżyło marszu. Esesmani konwojujący kolumny dokonywali po drodze masowych egzekucji. Zabijano więźniów usiłujących zbiec, a także słabych i wyczerpanych.

Historycy nie zdołali dotąd szczegółowo ustalić, ilu z prowadzonych w marszu śmierci więźniów zginęło w Gliwicach. Szacuje się, że liczba zamordowanych w tym mieście wyniosła ponad 70. Wśród ofiar przeważali Żydzi.

Ogółem szacuje się, że podczas Marszów Śmierci zginęło co najmniej 9 tys. więźniów KL Auschwitz, a najprawdopodobniej około 15 tys. więźniów. Świadectwem zbrodni dokonywanych na ewakuowanych więźniach są liczne mogiły. Na Śląsku pozostało ich prawie 60, a w Czechach i na Morawach - około 50. Spoczywają w nich dzieci, kobiety i mężczyźni.

Więźniów, którzy przetrwali marsz do Wodzisławia lub Gliwic, wywożono - pomimo przenikliwego chłodu - otwartymi wagonami kolejowymi m.in. przez Czechy i Morawy do obozów Mauthausen i Buchenwald. Wielu spośród tych, którzy przeżyli Marsze Śmierci, zginęło w obozach w głębi Rzeszy.

W kompleksie KL Auschwitz hitlerowcy pozostawili około 7 tys. skrajnie wyczerpanych więźniów. 27 stycznia 1945 roku oswobodzili ich żołnierze z 100. Lwowskiej Dywizji Piechoty Armii Czerwonej.

W ramach piątkowych uroczystości w Gliwicach zaplanowano także złożenie kwiatów pod obeliskiem na miejscowym cmentarzu żydowskim oraz pod pomnikiem na cmentarzu komunalnym, stanowiącym zbiorową mogiłę więźniów KL Auschwitz-Birkenau - ofiar akcji ewakuacyjnej sprzed 65 lat.