O. Piotr Lamprecht OSA: 8 lutego 2021 roku mija 550 lat od śmierci sługi Bożego Izajasza Bonera - augustianina z krakowskiego Kazimierza. Kim był ojciec Izajasz?

Ks. dr Andrzej Scąber: Najpierw powiedziałbym, że był krakowianinem, choć w sensie ścisłym życie spędził w osobnym mieście – podkrakowskim Kazimierzu. Wychowanek, a później profesor teologii Akademii Krakowskiej, augustianin, który całe swoje dojrzałe życie i powołanie zakonne związał z klasztorem przy kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej na Kazimierzu, i w końcu święty należący do grupy krakowskich świętych XV wieku (felix saeculum Cracoviae).

  Henryk Przondziono Do rezydującego w kościele św. Katarzyny zakonu eremitów wstąpił w 1419 i przyjął zakonne imię Izajasz.

Jak zakonnik był postrzegany przez ludzi, z którymi się spotykał i którym posługiwał?

Został zapamiętany jako wybitny znawca filozofii św. Augustyna, który ostatnie 20 lat życia poświęcił nauczaniu teologii na Uniwersytecie Krakowskim. Profesorem został, mając 50 lat. Nadto pracował jako duszpasterz przy kościele św. Katarzyny, służąc głównie w konfesjonale i na ambonie. Wybrał życie eremity; życie ciche, skupione i oddane modlitwie. Bardziej był mistrzem pobożności, niż mistrzem nauki o Bogu. 

Jakie cnoty podkreślano w procesie beatyfikacyjnym?

Nazwano go teologus extaticus, teologiem, który prawdy wiary przepajał modlitwą i przemodlone przekazywał innym. Jego wiodącą cnotą była cnota nadprzyrodzonej wiary. Nadto podkreślano cnotę miłości do Boga i bliźniego.

Wiek XV jest nazywany „felix saeculum Cracoviae” - wiek pełen świętych. Czym żyła epoka Izajasza Bonera? 

Wiek XIV i przełom wieku XV były dla Europy okresem kryzysu. Dramatyczną dominantą stulecia były trzy lata 1348–1351 – kiedy cały kontynent dotknęła zaraza dżumy nazywana „czarną śmiercią”. Pochłonęła 25 milionów ludzi, 1/3 populacji Europy. W samym Krakowie, według relacji Jana Długosza, zmarło 20 tysięcy mieszkańców i już do końca średniowiecza nie udało się polskiej stolicy powrócić do dawnego zaludnienia. Człowiek XV wieku stracił optymizm i rozmach, który wyróżniał go zwłaszcza w XI i XII stuleciu. W ich miejsce wdarł się strach, niemal codzienna konfrontacja ze śmiercią, pesymizm, narastające poczucie życia w czasach Apokalipsy. Podział i kryzys nie ominął także Kościoła. Doszło do mającej trwać blisko 40 lat schizmy zachodniej. W pewnym momencie było aż trzech papieży. W taki świat wszedł w 1399 roku Izajasz Boner, syn mieszczan krakowskich. Urodził się w roku śmierci św. Jadwigi. Sługa Boży należy do grupy świętych, którzy zapisali się w historii Krakowa właśnie jako święci felix saeculum Cracoviae - szczęśliwego wieku Krakowa. Do tej grupy należą: św. Jan z Kęt, profesor Akademii Krakowskiej, z kościoła św. Anny, św. Szymon z Lipnicy, z kościoła oo. bernardynów, ceniony kaznodzieja i spowiednik, św. Stanisław Kazimierczyk z kościoła Bożego Ciała, kanonik regularny, niedawno beatyfikowany bł. Michał Giedroyć, zakonnik św. Augustyna Kanoników Regularnych od Pokuty, zwanych markami od kościoła św. Marka, prosty, choć pochodzący z książęcego rodu zakrystianin Świętosław Milczący z kościoła farnego Maryi Panny, mansjonarz, wielki bibliofil, i w końcu nasz Sługa Boży, Izajasz Boner, z kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej na Kazimierzu. Co było cechą wspólną tych ludzi? Poszukiwali poprzez studium prawdy i ją rzetelnie przekazywali. Poszukując prawdy nie wchodzili w alianse z wielkimi tego świata. Byli wierni Kościołowi, ojczyźnie, własnemu powołaniu. Prowadzili święte życie, oparte na modlitwie i ascezie.

  Izajasz Boner uwieczniony na obrazie.

Czy możemy poznać działalność Izajasza Bonera poprzez zachowane dzieła sztuki? Czy w nich zaistniał?

Tak, i jest ich dużo. Izajasz występuje w scenach zbiorowych, jak felix saeculum Cracoviae lub zespół patronów polskich. Taki zespół patronalny znajdował się dawniej w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie i nosił tytuł Regni Poloniae murus et antemurale. Marcin Baroniusz w kolońskim wydaniu obrazów świętych polskich z 1605 roku przedstawił Izajasza jako zakonnika zatopionego w modlitwie przed ołtarzem na którym na obłokach pojawia się Matka Boża i św. Augustyn. Bardziej współczesne, zachowane dzieła pochodzą z połowy XX wieku, m.in. witraż naprzeciw sarkofagu, który znajduje się na krużgankach klasztoru św. Katarzyny. Witraż wykonany jest w zakładzie T. Wilkosza, a jego projektantem był Z. Gedliczka. Sam sarkofag Izajasza stanowi kunszt sztuki.

Czy zachowały się świadectwa historyczne mówiące o życiu Izajasza?

To Akta i Kroniki augustiańskie miejscowego klasztoru i Akta generała zakonu, dokumenty Akademii Krakowskiej oraz spisane świadectwa łask i cudów, które wierni przypisywali wstawiennictwu Izajasza. Ten materiał został zebrany w pierwszym procesie, który podjął przeor augustiańskiego konwentu ks. Augustyn Wawrzyniec Sutor w 1885 roku. Proces jednak nie doszedł do skutku z powodu braku pozytywnej decyzji bpa Albina Dunajewskiego. Mimo takiej postawy wierni nadal nieprzerwanie przybywali do grobu Izajasza.

Jak wyglądało życie zakonne w XV w Polsce? Czy Izajasz Boner był ascetą? Jakie obowiązki pełnił w klasztorze?

Zakony XV-wiecznego Krakowa wewnątrz murów klasztoru, to zakłady nieustannej modlitwy, studium i ascezy chrześcijańskiej. Poza murami klasztoru zakonnicy prowadzili szeroką działalność charytatywną, zwłaszcza w okresie zarazy, która nawiedzała miasto bardzo często. Wtedy do zakonników należało nie tylko jednanie umierających z Bogiem, ale także oczyszczanie miasta z ciał zmarłych i grzebanie ich, aby zaraza się nie rozprzestrzeniała. Wielu z zakonników pozostających w mieście skazanych było na pewną śmierć. Tak życie stracił św. Szymon z Lipnicy. Św. Stanisław Kazimierczyk, który przeżył zarazę, założył pierwszą infirmerię na Kazimierzu. To był ewenement. W ten nurt życia klasztornego i społecznego włączali się augustianie, a wśród nich Izajasz Boner. Izajasz był nade wszystko augustiańskim eremitą.

Czy wiemy coś na temat Izajasza jako wykładowcy? Boner jako akademik.

W Akademii Krakowskiej Izajasz prowadził wykłady z Sentencji Piotra Lombarda, do których napisał komentarze przesiąknięte duchem augustianizmu. Był autorem dzieła O Trójcy Świętej. Przepisywał dzieła św. Tomasza z Akwinu. Stawał w obronie wiary katolickiej przeciw Janowi Husowi. Niestety ta spuścizna nie zachowała się. Najprawdopodobniej uległa zniszczeniu podczas pożaru klasztoru i kościoła w 1556 roku.

Jakie są świadectwa kultu sługi Bożego?

Ten kult jest nieprzerwany, choć w poszczególnych wiekach bywało różnie. W 1521 roku w Annales Poloniae Maciej Miechowita pisze, że chorzy, którzy przybywali do grobu Izajasza odzyskiwali zdrowie. Jan z Trzciany w 1544 roku zamieszcza Izajasza w grupie świętych Felix saeculum Cracoviae. Opowieść o Złotym wieku Krakowa podana przez Marcina Baroniusza upowszechnia opinię o tych krakowskich świętych. Zaczęto malować obrazy ku ich czci. Takie obrazy znajdowały się w kaplicy Collegium Maius w kościele Mariackim, w kościele św. Marka, a poza Krakowem - w kościele w Morawicy oraz w klasztorze franciszkanów w Alwerni. Od XVII wieku rozwinął się kult Izajasza przy jego grobie. Na ołtarzu gdzie spoczywały relikwie Izajasza, jak wynika z rejestrów Mszy, do czasów zaborów codziennie odprawiano Msze świętą. Szczególnie uroczyście obchodzono dzień 8 lutego, zwłaszcza po potopie szwedzkim. Na ten dzień ściany kaplicy św. Doroty obijano tkaninami, rano o godz. 7:00 biły dzwony w kościele św. Katarzyny. Jeden z profesorów Akademii Krakowskiej celebrował Mszę św. Osłabienie kultu Izajasza nastąpiło w okresie zaborów, by na nowo odżyć w połowie XIX wieku, a także podczas II wojny światowej oraz po jej zakończeniu. O beatyfikację Izajasza Bonera wystąpił w 1949 roku o. Walenty Mikołaj Gałowicz, przeor klasztoru. Powojenna historia augustianów była trudna do tego stopnia, że w roku 1950 doszło do zawieszenia zakonu w Polsce, co miało wpływ również na osłabienie kultu Izajasza Bonera.

J. E. Metropolita Krakowski ks. Franciszek Kardynał Macharski powołał w 1996 roku Komisję Historyczną w celu przygotowania materiałów dowodowych procesu kanonizacyjnego. W tym też roku opracowane dokumenty przesłano do Kongregacji do Spraw Świętych w Rzymie. Na jakim etapie obecnie jest proces beatyfikacyjny?

Akta procesu z 1996 roku znajdują się w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych w Rzymie. Wymagają opracowania w formie Positio causae, czyli dokumentu, który udowodni nieprzerwany kult Sługi Bożego i heroiczność cnót. Gdy taki dokument zostanie opracowany i poddany ocenie historyków, teologów oraz kardynałów i uzyska pozytywne oceny, możemy spodziewać się zatwierdzenia kultu przez Stolicę Apostolską i formalnej beatyfikacji. Jest to ostatni z grupy felix saeculum Cracoviae, który oczekuje na ten akt papieskiej aprobaty.