Andrzej Bobola. Święty z charakterkiem

W jaki sposób człowiek o trudnym charakterze, uciążliwy dla otoczenia, wybuchowy, z niewyparzonym językiem może osiągnąć świętość? Jak to udało się krewkiemu Andrzejowi Boboli? Odpowiedzi na to pytanie szukają Joanna i Włodzimierz Operaczowie, twórcy portalu poświęconego jezuickiemu świętemu.

Obraz św. Andrzeja Boboli w kościele jezuitów w Poznaniu. Jezuici w Poznaniu

Magdalena Dobrzyniak: Za co polubiliście św. Andrzeja Bobolę? Czy w ogóle da się lubić człowieka o tak wybuchowym temperamencie jak on?

Joanna Operacz: Można by pomyśleć: co możemy mieć wspólnego z zakonnikiem sprzed czterech wieków, w dodatku takim, który nie zostawił po sobie żadnych zapisków? A jednak możemy powiedzieć, że się z nim zaprzyjaźniliśmy. W dodatku jak mówimy różnym znajomym o Andrzeju Boboli, często słyszymy coś w stylu: „O, to mój ulubiony święty!”.

Włodzimierz Operacz: Mnie urzekło w nim „ludzkie oblicze” – człowieka z początkowo trudnym charakterem, uciążliwego dla otoczenia, wybuchowego, z niewyparzonym językiem. Ale właśnie takiego człowieka powołał Bóg do zakonu. A po latach ciężkiej pracy nad sobą Andrzej wykorzenił wady wynikające z temperamentu i szlacheckiego pochodzenia. Pod koniec jego życia przełożeni pisali o nim, że przyciąga ludzi miłym usposobieniem. Dalej pozostał cholerykiem i szlachciurą, ale kto wie, czy to właśnie nie jego upór, twardy charakter i zaciętość nie pomogły mu wytrwać w chwili męczeństwa.

Można w jego życiu odkryć przepis na świętość zdobywaną mimo trudnego charakteru – a może dzięki niemu?

WO: Ojciec Jan Poplatek, współbrat św. Andrzeja, który dokładnie przebadał wszystkie dokumenty na jego temat, napisał, że męczeństwo Boboli to „purpurowy kwiat róży zakwitającej na krzewie długo pielęgnowanym i bezwzględnie obcinanym”. Na przykładzie Andrzeja Boboli widać, że świętość to niekoniecznie miły i zgodny charakter, ale miłość do Boga i ludzi i wierność powołaniu. Kiedy Andrzej tuż po święceniach został skierowany do kościoła w Nieświeżu, był niezadowolony z tego przydziału, nieadekwatnego do jego oczekiwań. Swoje rozczarowanie wyartykułował na tyle dobitnie, że zostało to odnotowane w jego aktach zakonnych. Ale jednak oddał się wyznaczonej pracy z wielką gorliwością i sumiennością i doprowadził do nawrócenia setki osób – co również nie umknęło przełożonym.

Duchowość ignacjańska w kontekście charakteru „terrorysty” służyła raczej temperowaniu temperamentu czy zaprzęgnięciu go w dojrzewanie wiary i jego relacji z Bogiem i ludźmi?

WO: Zdecydowanie to drugie! Duchowość ignacjańska jest na tyle uniwersalna, że potrafi ukierunkować każdego człowieka, niezależnie od tego, jaki ma charakter i sytuację życiową, na jego ostateczny cel, czyli zbawienie. Święty Ignacy Loyola nadał swojemu zakonowi rys „wojskowy”, w XVI, XVII i XVIII wieku wśród polskich jezuitów znajdziemy mnóstwo wybitnych indywidualności – kaznodziejów, pisarzy, naukowców, wynalazców, nauczycieli, działaczy społecznych… Dzisiaj chyba mało pamiętamy o tym, jak wielką rolę odegrali jezuici w Polsce przedrozbiorowej i jaki mieli wpływ na ukształtowanie się naszego narodowego charakteru.

„Prace służebne w kuchni i pielgrzymka żebracza” w czasie trzeciej probacji Boboli to trochę nie pasuje do wizerunku krewkiego mężczyzny z charakterem. Jak wyglądała ta ewolucja od awanturnika do skromnego zakonnika?

JO: Wyobraźmy to sobie. Młody człowiek, który zapewne do tej pory raczej był przyzwyczajony do bycia obsługiwanym, ma się zająć szorowaniem podłóg! A potem wyrusza w drogę pieszo, bez pieniędzy i bez zarezerwowanych noclegów, i idzie do ludzi, którzy nierzadko są wrogo nastawieni do duchowieństwa katolickiego. I w dodatku musi sobie wyżebrać jedzenie! To niezły „hardcore”! Ale w taki sposób kształtuje się charakter.

Jak wyjaśnić fakt, że człowiek o osobowości choleryka, zapewne niezjednującej mu przyjaciół, odnosił to, co dziś nazwalibyśmy „sukcesem duszpasterskim”?

WO: Andrzej miał, jak się zdaje, talent kaznodziejski – bo to się powtarza we wszystkich opiniach przełożonych. Był też bardzo dobrze wykształcony. Znał na przykład grekę i pisma ojców Kościoła, więc mógł z powodzeniem dyskutować z prawosławnymi. Miał też coś niezbędnego, czyli gorliwość. Nie zrażał się niewygodami ani przeciwnościami. Najwyraźniej zależało mu na zbawieniu ludzi. Kiedy wędrował po koszmarnie zaniedbanych religijnie, bagnistych terenach Polesia, gdzie w praktyce panowało pogaństwo, udało mu się doprowadzić do nawrócenia na katolicyzm co najmniej dwie wsie. 

Jego nieustępliwość dawała się we znaki również po śmierci… nawet dominikaninowi się objawił, by o sobie przypomnieć! Taki upór to zaleta czy raczej przeszkoda na drodze po pokojowego współistnienia z ludźmi o różnych poglądach i zapatrywaniach na świat?

JO: Widać, że ludzie po śmierci nie tracą swojego charakteru i nadal są tacy jak za życia. Andrzej Bobola w niebie najwyraźniej nie stracił swojej gorliwości, ale też innych cech charakteru, takich jak wytrwałość czy stanowczość. Widać to w jego zachowaniu, kiedy po śmierci ukazywał się różnym ludziom. Po raz pierwszy zjawił się jezuicie o. Marcinowi Godebskiemu w Pińsku w 1702 r. i obiecał, że otoczy opieką zakon i miasto, zagrożone przez wojska grasujące po okolicy. Trochę robił mu wyrzuty – że nie szuka pomocy tam, gdzie może ją znaleźć, czyli u Boga. Poprosił o odnalezienie i wyeksponowanie trumny z jego ciałem. Drugi raz przyszedł do wspomnianego dominikanina o. Alojzego Korzeniewskiego w 1819 r. w Wilnie i zapowiedział, że Polska odzyska wolność po wielkiej wojnie, a on zostanie jej patronem. Trzecia taka sytuacja miała miejsce całkiem niedawno, w latach 80. XX w., kiedy przez kilka lat „straszył” na plebanii w Strachocinie proboszcza parafii, ks. Józefa Niżnika. Kiedy wreszcie ksiądz odważył się zapytać „zjawę”, kim jest i czego chce, usłyszał: „Jestem św. Andrzej Bobola. Zacznijcie mnie czcić w Strachocinie”. Dopiero później się okazało, że Bobola pochodził z tej właśnie miejscowości.

Gdzie byście go umieścili w obecnym krajobrazie polskiego katolicyzmu? Byłby gwiazdą YouTube’a, rozchwytywanym i popularnym kaznodzieją, kontrowersyjnym z powodu jednoznacznych poglądów kapłanem, czarnym charakterem czy… dziwakiem? A może kimś zupełnie innym?

WO: To ciekawe pytanie… Moim zdaniem, gdyby Bobola przeniósł się w nasze czasy, byłby zaskoczony indywidualizmem dzisiejszych duszpasterzy, który powoduje rozproszenie sił i osłabienie oddziaływania duszpasterskiego. Pewno próbowałby połączyć te wysiłki i nadać im pewne ramy. Wielki sukces jezuitów polegał na tym, że stworzyli oni „machinę”, która działała w sposób zaplanowany, przemyślany i zorganizowany. Kiedy oglądam różnych internetowych duszpasterzy na YouTube, zawsze sobie myślę, że szkoda, że każdy sobie rzepkę skrobie. Kiedy Bobola wyruszał na misje, np. w okolice Pińska, nie szedł sam, tylko zwykle z jednym albo dwoma współbraćmi. Kontynuowali oni to, co udało się zrobić poprzednikom, a po powrocie składali dokładne sprawozdania z tego, gdzie byli i co udało im się zrobić.

JO: A ja myślę, że raczej byłby skromnym księdzem – pobożnym, gorliwym, oddanym ludziom. Pewno spędzałby długie godziny w konfesjonale i miał czas dla każdego. Nie byłby żadną gwiazdą czy postacią kontrowersyjną. Jednak w jego historii rzuca się w oczy to, że jego „kariera” zaczęła się dopiero po śmierci.

Andrzej Bobola może być patronem dla różnych trudnych charakterków? Jaką nadzieję przekazuje ludziom, którzy zmagają się ze słabościami i wadami wybuchowej, skłonnej do napadów złości osobowości? Którędy wiedzie dla nich droga do świętości według temperamentnego jezuity?

WO: Jak najbardziej! Mógłby być np. patronem terapeutów i wszystkich, którzy zmagają się z trudnościami charakterologicznymi czy emocjonalnymi. Każdy, kto znajduje się w takiej sytuacji, może się śmiało zwracać do niego o pomoc – bo Andrzej na pewno go zrozumie. W końcu wie, jak to jest.

JO: Może dlatego tak nas urzekł? My oboje też mamy trudne charaktery, zwłaszcza ja [śmiech]. A mówiąc bardziej serio – myślę, że tym właśnie Andrzej Bobola przyciąga ludzi do siebie. W końcu każdy ma cechy, z którymi chciałby się uporać. Czasami próbujemy patrzeć i mówić o świętych w sposób cukierkowy – jako o ludziach zawsze potulnych i układnych. W życiorysach świętych czytamy, że jeśli musieli się oni czymś zmagać, to tylko z zewnętrznymi przeciwnościami. Może ludzie bez wad istnieją, ale na pewno wszyscy tacy nie jesteśmy. Ale to nie jest przeszkoda na drodze do świętości. Przeciwnie – to pewien „front” walki duchowej.

---

Joanna i Włodzimierz Operaczowie stworzyli i prowadzą portal AndrzejBobola.info, są autorami książki "Boży wojownik. Opowieść o św. Andrzeju Boboli".