Wiara wieszcza

Ze szkoły kojarzymy go raczej jako tego, który Polskę nazwał papugą narodów, papieża zaś ukazał, jako osobę bardziej zaaferowaną nowo przybyłym do Watykanu afrykańskim śpiewakiem oraz wybrykami psotnego szatanka i Luterka – jak Ojciec święty nazywa swoją papugę – niż losem Polaków pod zaborami. Gdy dodać do tego jeszcze fakt, iż należał Słowacki do pokolenia romantycznych poetów, nieustannie wadzących się z Bogiem, z dużym trudem przyszłoby bronić tezy, iż jego twórczość jest do głębi religijna. Czy aby na pewno? Wydana niedawno nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego książka „Egzystencja i Eschatologia” pokazuje nam wieszcza Juliusza od nieco innej strony. Jej autor, Leszek Zwierzyński, koncentruje się na genezyjskiej wyobraźni Słowackiego, który w liryku „Bóg duch, innego zwać nie będziecie...” pisał tak: „Niechże wam rozpacz krwi nie wyjada / Ani was rzuca wściekłych — zapałem; / Boście strażnicy globu północni, / Wy słońc duchowie — w duchu wszechmocni”. Pojawiający się tu Bóg-duch, to Bóg starotestamentowy? Duch Święty? Filozoficzny Zeitgeist - duch dziejów? Z uwagi na wieloznaczność poetyckiej symboliki i metaforyki Słowackiego nie podejmę się odpowiedzi na to pytanie. Z argumentacji Zwierzyńskiego wynika natomiast, iż późne wiersze i dramaty wieszcza niebywale nasycone są treściami chrześcijańskimi, ukazując rozziew między rzeczywistością ludzką i transcendentną, sam wieszcz zaś dąży w nich do możliwie najbardziej precyzyjnego opisania sakralności. Przy próbach zdefiniowania swych relacji ze światem i z Bogiem najgłębsze sensy ludzkiej egzystencji skupia Słowacki wokół symbolu krzyża, który wcześniej jawił mu się wyłącznie „jako obcy znak w oczach muzułmanina, poganina, byronowskiego wyrzutka” – pisze Zwierzyński. W „Zawiszy Czarnym” mamy przykładowo postać Krzyżaka, który niczym Charon płynie przez morze krwi (biblijne Morze Czerwone!), zaś krzyż z jego płaszcza wije się w oczach poety niczym wąż. W innym jednak miejscu to właśnie Chrystusowe zawieszenie na krzyżu - pomiędzy niebem, a ziemią – idealnie wyraża istotę człowieczeństwa… Nie jest to poezja łatwa, ale dzięki uważnej lekturze i pomocy jej interpretatorów możemy odkryć w niej niezliczone pokłady także i religijnych treści. Do lektury genezyjskich tekstów wieszcza, jak i omawiającej je „Egzystencji i Eschatologii” zachęcam więc gorąco, jako puentę proponuję zaś cytat z Pawła VI, który idealnie charakteryzuje także i liryki Słowackiego. Papież ten, w przemowie do artystów stwierdził, iż twórczość polega „na głoszeniu i przybliżaniu umysłom i sercom świata ducha, świata tego, co niewidzialne i czego nie można nazwać”. „Wy umiecie znaleźć formy przystępne i zrozumiałe dla rzeczy niewidzialnych – to wasz zawód i wasze powołanie" – mówił papież. „Wasza sztuka polega właśnie na porywaniu skarbów ze świata ducha i przyodziewaniu ich w słowa, barwy, formy – w dostępność dla ludzi (...) Wy macie jeszcze ten przywilej, że możecie w samym akcie, w którym czynicie świat ducha przystępnym i zrozumiałym, zachować jego niewysłowioność, jego transcendencję, jego tajemnicę oraz konieczność dochodzenia do niego z łatwością i równocześnie z wysiłkiem. Jeśli zabraknie nam waszej pomocy, nasza posługa stanie się jąkaniem i czymś niepewnym”. Nic dodać, nic ująć...