"Mesjasze" - węgierska powieść o Towiańczykach

To nie pierwsza książka węgierskiego pisarza wykorzystująca wątki z polskiej kultury. Jego powieść "Iksowie" (1981) o Wojciechu Bogusławskim nie została co prawda przełożona na polski, ale i tak wzbudziła kontrowersje. Prawicowy historyk Jerzy Nowak zarzucał pisarzowi, że nazbyt bezceremonialnie potraktował w powieści życie osobiste luminarza polskiej kultury czasów stanisławowskich, Spiro utrudniano potem korzystanie z polskich archiwów.

Historię Towiańskiego - szlachcica z Wilna, który uznał się za wcielenie Mesjasza i przekonał do tego grupę rodaków - Spiro przedstawia na tle losów Wielkiej Emigracji. Pokazuje, jak tęskniący za ojczyzną, przeważnie biedujący ludzie, chwytają się każdej nadziei na poprawę swojej sytuacji. Powodzenie Towiańskiego związane było częściowo z faktem, że dawał nadzieję wątpiącym i zniechęconym.

Andrzej Towiański (1799-1878) pochodził z Wileńszczyzny. Był asesorem, gdy w 1828 roku doznał w Wilnie objawienia religijnego. Głosił m.in., że trzeba prawdziwie naśladować Jezusa Chrystusa, a do drugiego człowieka nie wolno żywić nienawiści, nawet jeśli jest wrogiem. Towiański chciał przekonać do swojej mistyki papieża, Żydów oraz cara.

W 1840 roku Towiański zostawił majątek na Litwie i udał się do Paryża, by nawracać na nową wiarę polską elitę kulturalną. Do jego sekty - oprócz Mickiewicza - przystąpili m.in. Juliusz Słowacki, Seweryn Goszczyński czy prekursor fotografii Michał Szweycer.

Najbardziej zaangażował się Adam Mickiewicz. Towiański pomógł zaleczyć na pewien czas chorobę psychiczną jego żony - Celiny Szymanowskiej i poeta stał się jednym z najwierniejszych wyznawców Towiańskiego, niemal jego zastępcą w Kole Sprawy Bożej, jak nazywano sektę. Podporządkował jej życie swoje i swojej rodziny. Wkrótce okazało się, że Mistrz wymaga bezwzględnego posłuszeństwa.

"Mesjaszy" można uznać za książkę historyczną - Spiro trzyma się faktów. "Każda z tych postaci kiedyś żyła, nie ma tu bohaterów fikcyjnych. Ponieważ większość z nich była dość znaczącymi postaciami z punktu widzenia polskiej historii, lub choćby dlatego, że miała kontakt z Mickiewiczem, który jest największym herosem w polskiej literaturze, wiele o nich wiadomo. Nieraz więcej o nich wiedziałem, niż oni sami o sobie" - mówił Spiro w wywiadzie dla "Literatury na Świecie".

Autor "Mesjaszy" - Gyorgy Spiro (ur. 1946) to węgierski prozaik, dramatopisarz, eseista, tłumacz, dyrektor teatrów, wykładowca uniwersytecki. Znawca polskiej kultury, admirator Wyspiańskiego, przełożył na węgierski jego dramaty, podobnie jak niektóre dramaty Gombrowicza. Jest autorem powieści "Kereng<" (Krużganek, 1974), "A jovev,ny" (Przybysz, 1990), "Fogsag" (Niewola, 2004), licznych dramatów, w tym "Szalbierza" (1983), "Dogrywki" (1998) i "Stłuczki" (2004), zbiorów esejów i opowiadań.

"Mesjasze" ukazali się nakładem wydawnictwa WAB.