Kościół w Czechach

Pradzieje: wpływy Niemiec i Bizancjum

Chrześcijaństwo zaczęło przenikać do Czech prawdopodobnie pod koniec VIII wieku. Na terenach Czech i Moraw działali misjonarze, zwłaszcza z sąsiedniej Bawarii. 13 stycznia 845 r. w Ratyzbonie chrzest przyjęło 14 czeskich książąt wraz ze swymi drużynami. Kolejnym etapem chrystianizacji dzisiejszego terytorium Republiki Czeskiej była misja św. Cyryla i Metodego. Dotarli oni na Morawy w roku 863, wprowadzając słowiański alfabet – głagolicę, przekład Pisma św. na ten język oraz liturgię. Misji tej jednak towarzyszyły intrygi duchownych niemieckich. Metody został nawet aresztowany i uwięziony.

Po jego śmierci działający w Nitrze niemiecki biskup Wichingem wygnał jego uczniów z kraju, a niebawem zanikło także państwo Wielkomorawskie. Pomimo, że w 895 r. czeski książę Spytychniew I podporządkował Czechy Bawarczykom, zaś Kościół należał do diecezji w Ratyzbonie, nadal sprawowano liturgię słowiańską. W roku 973 powstało biskupstwo w Pradze. Jego drugim pasterzem (w 983 r). był św. Wojciech.

Późne średniowiecze: umacnianie się wiary

W 1063 r. powstało biskupstwo w Ołomuńcu na Morawach. W XI i XII wieku przybyli do Czech benedyktyni, premonstratensi i cystersi, odgrywając ogromną rolę w rozwoju życia intelektualnego i kulturowego kraju. XIII wiek to okres rozwoju dzieł charytatywnych Kościoła związanych z postaciami dwóch świętych: Agnieszki Czeskiej oraz Zdzisławy z Lemberku. Przybywają też zakony żebracze: franciszkanie, augustianie i dominikanie. W tym ostatnim przypadku założycielami pierwszych klasztorów są Polacy - św. Jacek i bł. Czesław. 30 kwietnia 1344 diecezja praska została podniesiona do rangi archidiecezji. Kościół dzięki licznym nadaniom stał się instytucją niezależną. W jego rękach znajdowała się 1/3 ziemi. Ta sytuacja doprowadziła do kryzysu, który z całą siłą wybuchł w XV wieku.

Rewolucja husycka i zamieszki XV wieku

Symbolem napięć w ówczesnym Kościele stała się osoba Jana Husa. Krytykował on nadużycia w głoszeniu odpustów. W 1415 r. został wyłączony z Kościoła i spalony na stosie. Nastąpił gwałtowny rozwój wydarzeń, który doprowadził do wybuchu wojen husyckich. W ich konsekwencji doszło do zniszczenia szeregu dzieł kultury i sztuki a także rozbicia organizacji kościelnej w Czechach. Ziemię zagarnęła husycka szlachta. Chrześcijanie podzielili się na przyjmujących Komunię św. pod jedną postacią oraz na tych, którzy przyjmowali Eucharystię pod dwoma postaciami (ultrakwiści). Natomiast na Morawach struktury kościelne przetrwały. Pod koniec XV wieku wyłonił się z husytyzmu ruch religijno-społeczny Braci Czeskich, który zyskał na znaczeniu w następnym okresie.

Reformacja i misja jezuitów

Na początku XVI wieku dotarły z Niemiec do Czech wpływy luteranizmu, który znalazł podatny grunt u ultrakwistów i husytów. Protestantyzm upowszechniał się szczególnie na pograniczu z Niemcami oraz pośród ludności pochodzenia niemieckiego. Doprowadziło to do dalszych podziałów kraju, niezgody i upadku moralności wśród ludu.

W 1556 roku przybyli do Czech jezuici. Ich zasługą było podniesienie poziomu nauczania na Uniwersytecie Karola. Pięć lat później zakończył się długi, trwający od 1421 r. wakans na stolicy arcybiskupów praskich.

Klęska pod Białą Górą, terror Habsburgów i germanizacja

Wobec nasilającej się dyskryminacji protestantów, w 1618 r. reprezentanci czeskiej szlachty udali się na Hradczany, aby złożyć protest u przedstawicieli cesarza Macieja Habsburga. Spotkanie miało burzliwy przebieg: dwóch najbardziej znienawidzonych namiestników cesarskich zostało wyrzuconych przez okno na stertę odpadków (ucierpieli tylko na honorze). Była to druga defenestracja praska, która zapoczątkowała czeskie powstanie stanów i wojnę trzydziestoletnią. Kulminacją stała się przegrana przez Czechów bitwa pod Białą Górą 8 listopada 1620 r.

Zwycięscy Habsburgowie rozpętali w Czechach terror: na praskim Rynku Staromiejskim ścięto 27 najwybitniejszych przedstawicieli husyckiej szlachty czeskiej. Następnie planowo zamordowano 600 najważniejszych przedstawicieli czeskiej elity społecznej i kulturalnej. Skonfiskowano majątek protestantów (połowę wszystkich posiadłości ziemskich) i przekazano go lojalistom i sojusznikom. Przekazano kościoły katolikom. W tamtym okresie tysiące protestantów czeskich uciekło na Śląsk i do Polski gdzie tworzyli husyckie wspólnoty Braci Czeskich. Czechy stały się krajem wyludnionym (liczba mieszkańców zmalała o 3/4) i zrujnowanym ekonomicznie. Habsburgowie zlikwidowali niezależność Królestwa Czech, tworząc z niego własną dziedziczną prowincję, tępiąc język czeski i kulturę oraz nasilając germanizację.

Skutkiem tej polityki było całkowite zniemczenie szlachty i praktycznie wszystkich wyższych i średnich warstw społecznych; język czeski stał się w XVIII wieku niemal wyłącznie językiem niewykształconych chłopów.