50 lat temu zamknięto więzienie Alcatraz

W 1775 r. hiszpański podróżnik Juan Manuel de Ayala dopłynął do brzegów dzisiejszej zatoki San Francisco. Niewielką, skalistą wyspę nazwał "La Isla de los Alcatraces" - "wyspą pelikanów". Na wyspie nie było żadnych śladów życia - Alcatraz, jak szybko zaczęto ją nazywać, była po prostu bezużytecznym skrawkiem ziemi, otoczonym Pacyfikiem.

W 1850 r. z inicjatywy prezydenta Millarda Fillmore'a, Alcatraz wykorzystano do celów militarnych. W związku z odkryciem złota w Sierra Nevada i panującej "gorączki złota", San Francisco przeżywało okres rozkwitu finansowego. Do miasta przybywało coraz więcej poszukiwaczy złota, zaczęto więc martwić się o jego bezpieczeństwo. Na Alcatraz wybudowano bazę wojskową, na której planowano umieścić ponad 1000 armat, czyniąc z wyspy najlepiej strzeżony port Zachodniego Wybrzeża. Po uzbrojeniu, w 1859 nazwę wyspy zmieniono na "Fort Alcatraz".

W 1886 r. na wyspie wybudowano więzienie wojskowe, gdzie w latach I wojny światowej przetrzymywano m.in. pacyfistów, odmawiających walki, w tym Philipa Grossera. Amerykański anarchista opisał swoje doświadczenia z pobytu w więzieniu w książce "Uncle's Sam Devil's Island" (Diabelska wyspa Wuja Sama - PAP). W 1933 r. wyspę zajął Federalny Centralny Zarząd Więziennictwa i stała się ona terenem rządowym.

Ze względu na naturalne odizolowanie od lądu i ciężki, skalisty teren wyspy, wojskowy ośrodek został przekształcony w najlepiej strzeżone więzienie w Ameryce. Przetrzymywano tam najsłynniejszych "wyjętych spod prawa" w Ameryce, m.in. gangsterów i morderców epoki prohibicji: George'a "Machine Gun" Kelly'ego, Arthura Barkera, Jamesa Josepha "Whitey'ego" Bulgera i Alvina Karpisa.

11 sierpnia 1934 r., krótko przed godziną 10 rano, na wyspę przypłynął pierwszy transport 137 skazańców. Więźniowie zostali przetransportowani z innych zakładów karnych, w których sprawiali trudności, m.in. w Kansas, Leavenworth i Santa Veneita.

Większość z nich było mordercami lub złodziejami, napadającymi na banki. Na wyspę eskortowało ich 60 agentów FBI, na miejscu oczekiwało ich 155 strażników i pierwszy dyrektor placówki, James A. Johnston. Strażnicy wyszkoleni byli do utrzymywania porządku, nie resocjalizacji więźniów.

Jednym z najsławniejszych więźniów był gangster Al Capone, król nielegalnego handlu alkoholem w czasie prohibicji, skazany na 11 lat za oszustwa podatkowe w 1931 r. W Alcatraz Capone otrzymał numer 85. Dodatkową karą dla niego był więzienny obowiązek czyszczenia latryn. Gdy po pięciu latach został zwolniony, pogrążony w depresji i wyniszczony fizycznie, nie był już tym samym dobrze znanym "baronem Chicago".

W ciągu 29 lat funkcjonowania z więzienia - popularnie nazywanego "The Rock" (Skała) - nie udało się zbiec ani jednemu więźniowi. Zanotowano 14 prób, w które zaangażowanych było 34 więźniów. Dwóch z nich udało się nawet wydostać z wyspy, jednak aresztowano ich wkrótce znów trafili do Alcatraz.

2 maja 1946 r. miała miejsca "Bitwa o Alcatraz". Po nieudanej próbie ucieczki trzech więźniów, pozostali wywołali bunt, który zamienił się w bitwę ze strażnikami. W wyniku zamieszek, życie straciło dwóch strażników i trzech więźniów. W gaszeniu buntu pomóc musiały dwa oddziały amerykańskich "marines".

Etykieta "więzienia z którego nie da się uciec", od początku swojego istnienia fascynowała filmowców. O buncie w Alcatraz opowiada film "Brutalna siła" w reżyserii Julesa Dassina, z Burtem Lancasterem w roli głównej. Przed rozpoczęciem zdjęć, Dassin przebywał przez pewien czas w Alcatraz, by lepiej "wczuć się" w realia więzienia.

Sam Lancaster także widocznie lubił temat Alcatraz - w 1962 r. ponownie wystąpił w filmie, którego akcja toczy się w więzieniu. "Ptasznik z Alcatraz" Johna Frankenheimera opowiadał prawdziwą historię Roberta Strouda, który odsiadując karę za zabójstwo, wsławił się odkrywając lekarstwa na choroby ptaków. Otrzymał nawet pozwolenie na hodowlę ptaków w celi. Przez dwa lata odosobnienia napisał dwie książki na temat chorób ptaków, szczególnie kanarków.

Jednym z najbardziej znanych filmów, których akcja toczy się w Alcatraz jest "Zbieg z Alcatraz" z Lee Marvinem w roli głównej. Choć gdy trafił do kin w 1967 r. nie okazał się sukcesem kasowym, dziś uznawany jest za klasykę kina sensacyjnego.

Innymi filmami, których fabuła rozgrywa się na wyspie-więzieniu są m.in. "Twierdza" (1996) z Seanem Connerym i Nicholasem Cage'em, "Morderstwo pierwszego stopnia" (1995) z rolami Kevina Bacona, Christiana Slatera i Gary'ego Oldmana a także "Ucieczka z Alcatraz" z Clintem Eastwoodem, opowiadająca historię ucieczki Franka Morrisa i braci Johna i Clarence'a Anglinów, która odbyła się w czerwcu 1962 r.

Trójka więźniów uciekła ze swoich cel podkopami, wykonanymi w ciągu roku przygotowań. Dostali się na dach więzienia, czołgając się przez szyb wentylacyjny. Z wyspy uciekli na tratwie. Zostali ostrzelani przez strażników, jednak ich ciał nigdy nie odnaleziono. FBI zamknęło sprawę po 17 latach dochodzenia. Uznano, że trzech zbiegów utonęło. O tej i trzynastu innych próbach ucieczki z więzienia opowiada J. Campbell Bruce w swojej książce "Escape from Alcatraz", wydanej w 1963 r.

21 marca 1963 r., na wniosek prokuratora generalnego Roberta Kennedy'ego, więzienie zostało zamknięte. Koszty jego utrzymania okazały się zbyt wysokie. Rok później na wyspie osiedliła się grupa Indian, tworząc tam zamknięte osiedle mieszkalne, przylegające do więzienia. Organizacja nazwała się United Indians of All Tribes i planowała stworzenie na wyspie ośrodka edukacyjnego dla Indian. Okupacja wyspy zakończyła się w 1971 r.

Dziś Alcatraz jest jedną z najpopularniejszych atrakcji turystycznych w okolicach San Fracisco. Codziennie ok. 5000 zwiedzających przypływają na wyspę promem. Ogromną popularnością cieszą się wycieczki "nocne", prezentujące opuszczone więzienie w bardziej efektownej atmosferze. Średnia liczba odwiedzających w skali roku wynosi ponad milion osób.

Zwiedzający mogą zapoznać się z sylwetkami najsłynniejszych więźniów a także przyjrzeć się z bliska m.in. przyrządom, przy pomocy których usiłowali - na próżno - wydostać się z wyspy.