KUL i esbecy. Dowody na przekór urojeniom

"Dzieło, które powstało, jest wybitne. Po raz pierwszy w takim stopniu i z tak ciekawymi wnioskami opisano walkę z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Obejmowała ona zarówno inwigilację, szykany, naciski i inspiracje, podejmowane wobec władz uczelni, by wpływać na ich kształtowanie, jak i negatywne opiniowanie prac habilitacyjnych i doktorskich" - napisał w przedmowie do książki historyk prof. Andrzej Friszke.

Działania SB wobec KUL Sobieraj opisuje na przykładzie rozpracowania przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa prof. Jerzego Kłoczowskiego - znanego historyka, żołnierza Armii Krajowej, uczestnika powstania warszawskiego, działacza Solidarności w okresie PRL.

Sobieraj przyznaje we wstępie, że impulsem do napisana książki były publikacje w mediach w 2004 i 2005 r. oskarżające Kłoczowskiego o to, że był tajnym współpracownikiem służb bezpieczeństwa o pseudonimie "Historyk", co - jak dowodzi autor książki - okazało się nieprawdą.

Sobieraj (dawny student Kłoczowskiego) podjął się szczegółowego zbadania i opisania "dziejów inwigilacji" profesora. Podstawowe akta SB dotyczące Kłoczowskiego zostały zniszczone, dlatego Sobieraj musiał przeanalizować wiele innych dokumentów m.in. akt SB dotyczących innych osób, KUL-u i innych instytucji, czy sprawozdań SB-ckich.

Historyk IPN przedstawia w książce działania operacyjne SB wobec KUL w latach 1959-89. Opisuje m.in. KUL-owską agenturę, ze szczególnym uwzględnieniem tych tajnych współpracowników, którzy donosili na Kłoczowskiego.

Pokazuje też metody rozpracowywania profesora poprzez sieć tajnych współpracowników z jego otoczenia, jak i portretuje funkcjonariuszy SB, którzy się tym zajmowali. W osobnym rozdziale przedstawione są działania operacyjne SB wobec samego Kłoczowskiego; Sobieraj opisuje "zarówno nieudaną praktycznie próbę jego werbunku, jak i trwającą przeszło trzydzieści lat inwigilację".

We wstępie autor podkreśla, że jego celem jest m.in. ukazanie "całej gamy działań mających na celu kontrolę katolickiej uczelni jako jednej z centralnych agend polskiego Kościoła", która kształciła duchownych i świeckich. "SB nie ograniczała się wyłącznie do działań kontrolnych, ale także podejmowała szereg działań o charakterze destrukcyjnym, ingerując w wybory władz rektorskich i dziekańskich, szkalując wykładowców, szczególnie tych, którzy podejmowali w mniemaniu władz partyjnych działalność antypaństwową"- napisał Sobieraj.

Książka zawiera też bogaty aneks prezentujący dokumenty SB dotyczące Kłoczowskiego (m.in. doniesienia tajnych współpracowników, notatki służbowe funkcjonariuszy). Załączony jest też m.in. artykuł profesora o roli KUL jako enklawy wolności w państwie komunistycznym.

Jak zaznacza Friszke, w książce Sobieraja jest wiele opisów "spraw trudnych, także dotyczących znanych postaci KUL". Przypomina on, że w 1974 r. zajmujący się uczelnią Wydział IV Komendy Wojewódzkiej MO miał na KUL 29 tajnych współpracowników, w tym 14 z kadry naukowej.

"Wiele z tych nazwisk, łącznie z zakresem, treścią i charakterem przekazywanych informacji czytelnik książki może poznać. Zarazem jednak rozległa agentura i różnorodne naciski nie były w stanie sparaliżować pozytywnej aktywności uczelni ani zapobiec rozwinięciu się działalności opozycyjnej, której szczególnym wyrazem było wydawanie od 1977 r. pisma 'Spotkania'" - napisał Friszke.

Opisany w książce przypadek inwigilacji prof. Kłoczowskiego skłania - w ocenie Friszkego - do refleksji nad problemem "oskarżeń opartych na mniemaniach, cząstkowych zapisach i potężnym ładunku osobistej niechęci".

"Atak (na prof. Kłoczowskiego) nastąpił na fali wzmożonego zainteresowania lustracją, która według narzucanej przez wielu prawicowych publicystów narracji miała pogrążyć dotychczasowe elity polityczne i intelektualne, w tym autorytety głównego nurtu 'Solidarności'. Oczekiwali oni, że akta SB przekazane do powstałego w 2000 r. Instytutu Pamięci Narodowej potwierdzą ich uprzedzenia" - napisał Friszke.

Friszke podkreśla, że aby dowieść nieprawdziwości oskarżeń wobec Kłoczowskiego, potrzebne były rozległe badania wnikliwego historyka, w tym kwerenda ogromnej dokumentacji. "Wszystko to trwało prawie dziesięć lat. Przez ten czas wyrządzono prof. Kłoczowskiemu ogromną krzywdę. Stał pod oskarżeniami, których nie mógł łatwo odeprzeć, a podważona została jego uczciwość w prawie całym dorosłym życiu. Na szczęście znalazł się kompetentny historyk, który parę lat postanowił poświęcić na zbadanie sprawy i wykazanie prawdy" - napisał Friszke.

Jednak jego zdaniem "siła mniemań, urojenia bywają silniejsze od dowodów". "Ostateczny wniosek nie będzie optymistyczny. Doświadczenie uczy, że raz rzucone oskarżenie lustracyjne żyje własnym życiem i niemało jest takich, którzy nie uwierzą żadnym dowodom, zaświadczającym, iż do oskarżeń nie ma podstaw" - dodał autor przedmowy.