65 lat temu Niemcy stracili w Auschwitz liderów obozowej konspiracji

Śmierć ponieśli Polacy - Piotr Piąty i Bernard Świerczyna oraz Austriacy - Ernst Burger, Rudolf Friemel i Ludwig Vesely. Zostali straceni publicznie po wieczornym apelu. Nie pozwolili sobie zawiązać oczu. Przed śmiercią wznieśli okrzyki: "Precz z Hitlerem!", "Precz z faszyzmem!", "Niech żyje Polska!".

Nieudana ucieczka pięciu więźniów miała miejsce 27 października 1944 roku. Polaków: Bernarda Świerczynę, Czesława Duzela, Zbigniewa Raynocha i Piotra Piątego, a także Austriaka Ernsta Burgera z obozu miał wywieźć autem, którym wywożono brudną bieliznę do pralni w Bielsku, SS-man Johann Roth. Następnie miał ich pozostawić w miejscowości Łęki. Roth poinformował jednak o wszystkim obozowy wydział polityczny, który zorganizował zasadzkę.

Samochód zatrzymał się przy posterunku kontrolnym, a następnie wrócił do obozu i zajechał wprost przed blok 11. Uciekinierzy, gdy zorientowali się w sytuacji, zażyli truciznę. Na miejscu zmarli Zbigniew Raynoch i Czesław Duzel. Pozostałych odratowano i umieszczono w podziemiach bloku 11. Trafili tam także organizatorzy ucieczki: Austriacy Rudolf Friemel i Ludwig Vesely. Aresztowania nie uniknął SS-man o nazwisku Frank, który pomagał uciekinierom i pertraktował z Rothem.

Po zatrzymaniu uciekinierów SS-mani pojechali do miejscowości Łęki, oddalonej o 7 km od Oświęcimia, gdzie na uciekinierów w gospodzie Juliana Dusika oczekiwał dowódca przyobozowej organizacji bojowej Konstanty Jagiełło, także uciekinier z obozu, z czterema współpracownikami. Jagiełło zginął podczas zatrzymania. Zastrzelony został także pracujący w ogrodzie 70-letni Jan Galoch, niesłyszący, który nie zareagował na rozkaz SS-mana: "Ręce do góry!". Niemcy aresztowali Juliana, Franciszka i Wandę Dusików, a także Kazimierza Ptasińskiego, który jednak zdołał zbiec z budynku Gestapo.

Pierwsze organizacje obozowego ruchu oporu zaczęły powstawać już w drugiej połowie 1940 roku. Zakładali je głównie Polacy, najliczniejsza wówczas grupa więźniów. Jesienią 1940 roku powstała grupa Polskiej Partii Socjalistycznej. Jej organizatorami byli działacze partii z czasów międzywojennych: Stanisław Dubois, który w obozie przebywał pod nazwiskiem Dębski (rozstrzelany 21 sierpnia 1942 roku) i Norbert Barlicki (zmarł w obozie 21 września 1941 roku). W późniejszym czasie grupę zasilili ludowcy i komuniści.

Bardzo aktywni byli osadzeni w Auschwitz zawodowi żołnierze. W październiku 1940 roku rotmistrz Witold Pilecki (w obozie przebywał pod nazwiskiem Tomasz Serafiński) zorganizował grupę pod nazwą Związek Organizacji Wojskowej. Pilecki trafił do obozu 22 września 1940 roku. Dobrowolnie przyłączył się do grupy zatrzymanych podczas ulicznej łapanki w Warszawie. Później uciekł z obozu, by wynieść dokumenty o hitlerowskich zbrodniach oraz przygotować plany odbicia obozu i uwolnienia więźniów. W lutym 1941 roku pułkownik Kazimierz Rawicz (w obozie pod nazwiskiem Jan Hilkner) założył w obozie Związek Walki Zbrojnej.

Jesienią 1941 roku zaczęły działać grupy prawicowe, rekrutujące się z sympatyków Narodowej Demokracji i Obozu Narodowo-Radykalnego. Ich inicjatorami byli profesor Roman Rybarski (rozstrzelany 6 marca 1942 roku) i Jan Mosdorf (rozstrzelany 11 października 1943).

Niezależnie od grup polskich na przełomie lat 1942 i 1943 powstały w obozie organizacje więźniów innych narodowości. Jako pierwsi w 1942 roku rozpoczęli działalność austriaccy komuniści, socjaldemokraci i członkowie Brygad Międzynarodowych z wojny domowej w Hiszpanii. Trzon stanowili m.in. Ernst Burger, Hermann Langbein, Alfred Klahr (w obozie pod nazwiskiem Ludwig Lokmanis), Rudolf Friemel i Ludwig Vesely.

Na początku 1943 roku z inicjatywy Austriaków zaczęto prowadzić rokowania w celu połączenia wszystkich grup konspiracyjnych. Dowództwo międzynarodowej Grupy Bojowej Oświęcim powstało w maju 1943 roku. W składzie znaleźli się między innymi Ernst Burger i Józef Cyrankiewicz. Grupa miała lewicowy charakter.

Do międzynarodowej grupy przystąpiły polskie grupy wojskowe, jednakże dopiero w 1944 roku doszło do porozumienia i współpracy, która zaowocowała powołaniem w połowie roku wspólnej Rady Wojskowej Oświęcim. W jej kierownictwie znaleźli się: Lucjan Motyka i Heinrich Duermayer ze strony Grupy Bojowej Oświęcim oraz Bernard Świerczyna i Stanisław Kazuba z ramienia Armii Krajowej. Rada skupiła kadrę oficerską wszystkich narodowości. Jej zadaniem było przygotowanie zbrojnego powstania.

Obóz Auschwitz powstał w 1940 roku, KL Auschwitz II-Birkenau - dwa lata później. W ramach kompleksu Auschwitz funkcjonowała także sieć podobozów. Niemcy zgładzili w obozie co najmniej 1,1 miliona osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców radzieckich i obywateli innych państw.