Patriarcha Cyryl na Ukrainie

Po raz pierwszy jako głowa Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (RKP) przebywał tam w dniach 27 lipca - 5 sierpnia 2009 r., odwiedzając wówczas Kijów, Donieck, Symferopol, Równe, Ławrę Poczajowską i kilka innych mniejszych miejscowości. W stolicy kraju przewodniczył obradom Świętego Synodu RKP, który po raz pierwszy w dziejach tego Kościoła zebrał się w Kijowie. Po raz drugi przybył na Ukrainę 25 lutego br. z okazji objęcia urzędu przez nowego prezydenta tego kraju – Wiktora Janukowycza. Patriarcha odprawił wówczas w Kijowie liturgię w jego intencji.

Cyryla koncepcja „rosyjskiego świata prawosławnego”

Uzasadniając obecny przyjazd głowy RKP do tego kraju, szef służby informacyjnej patriarchy, ks. protojerej Władimir Wigilański przypomniał, że Cyryl jest patriarchą dla wiernych w ponad 15 krajach, wśród których Ukraina znajduje się na drugim miejscu po Rosji. Już w zeszłym roku Cyryl zapowiedział, że będzie odwiedzał ten kraj co roku, aby na bieżąco poznawać życie miejscowych diecezji – podkreślił ks. Wigilański.

Jesienią ub.r. zwierzchnik Patriarchatu Moskiewskiego wystąpił z koncepcją „rosyjskiego świata prawosławnego”, który obejmuje – według niego – narody „przyjmujące za podstawę swej tożsamości narodowej rosyjską tradycję duchową i kulturową lub przynajmniej jej zasadniczą część”. Jądro owego „świata” stanowią Rosja, Ukraina i Białoruś, których mieszkańcy, choć żyją obecnie w różnych państwach, są nadal „duchowo jednym narodem” – uważa Cyryl. Według dyrektora rosyjskiego Instytutu Religii i Prawa Romana Łunkina, patriarcha wskazuje, że nie tylko stoi na czele Kościoła w Rosji, ale także „próbuje zbudować wschodniosłowiańską cywilizację prawosławną”.

Jedną z przeszkód na drodze do osiągnięcia tego celu jest rozłam panujący w ukraińskim prawosławiu. Od 1992 r. istnieją tam oficjalnie trzy Ukraińskie Kościoły Prawosławne: Patriarchatu Moskiewskiego (UKP PM), Patriarchatu Kijowskiego (UKP PK) i Autokefaliczny (UAKP). Tylko ten pierwszy, jako związany z Kościołem rosyjskim, jest kanoniczny, tzn. uznawany przez cały świat prawosławny. Ale dwa pozostałe, choć niekanoniczne, też istnieją, mają swe struktury: diecezje, biskupów, duchowieństwo, klasztory, parafie i wiernych, a co ważniejsze – stopniowo rozszerzają swą obecność w różnych częściach kraju. Dotyczy to zwłaszcza UKP PK: ma on 31 diecezji, podczas gdy UKP PM – 44.

Wizyta „u swoich”

Obecna wizyta jest niemal równie długa jak pierwsza, ale obejmuje znacznie mniej miejsc: Odessę, Dniepropietrowsk i Kijów. Są to obszary, gdzie na co dzień słyszy się głównie język rosyjski (może poza stolicą) i gdzie silne są sympatie prorosyjskie. Tam też przeważa, i to zdecydowanie, UKP PM. Podróż Cyryla na te ziemie, w niespełna rok po poprzedniej podróży, ma – jak się wydaje – jeden podstawowy cel: umocnić pozycję i wpływy tego właśnie Kościoła, a także państwa rosyjskiego na niepodległej Ukrainie. Dodatkowo chodzi również, choć jest to dalsza perspektywa, o osłabienie siły i pozycji dwóch pozostałych Kościołów, przede wszystkim UKP PK.

Odessa

20 lipca patriarcha przybył do Odessy, a na miejscowym lotnisku powitali go najwyżsi dostojnicy UKP z jego zwierzchnikiem, metropolitą kijowskim i całej Ukrainy Włodzimierzem na czele oraz 9 innych hierarchów, a także wysokiej rangi przedstawiciele władz państwowych i miejskich. Byli wśród nich m.in. wicepremier Ukrainy ds. polityki regionalnej W. Tichonow, przewodniczący Państwowego Komitetu ds. Narodowości i Religii J. Bogucki i inni; przybył też ambasador Rosji na Ukrainie M. Zurabow.

Po krótkim powitaniu zwierzchnik RKP powiedział dziennikarzom, że przybywając na Ukrainę, nie stawia przed sobą żadnych celów, poza duszpasterskimi, gdyż jako patriarcha odwiedza diecezje i parafie swego Kościoła. A tego rodzaju podróże wiążą się zawsze przede wszystkim z modlitwą, nabożeństwami oraz kontaktami z wiernymi i wszystkimi, którzy zechcą się z nim spotkać. Cyryl zapewnił, że ma bardzo dobre wspomnienia z pobytu w tym kraju w ub.r. i podkreślił, że jest to „być może największe wrażenie pierwszego roku” jego posługi patriarszej. „Dlatego ze szczególnym uczuciem ponownie odwiedzam tę świętą ziemię i cieszę się z możliwości sprawowania liturgii wraz z metropolitą Włodzimierzem, hierarchami naszego Kościoła i gorąco wierzącym narodem” – dodał gość z Moskwy.

Podczas swego pobytu w Odessie konsekrował on 21 bm. odbudowany, a właściwie nowo zbudowany sobór Przemienienia Pańskiego. Liturgia trwała ponad 3 godziny i zgromadziła 2 tys. wiernych w świątyni i drugie tyle osób na zewnątrz, śledzących przebieg uroczystości na telebimach. Całość transmitował I kanał telewizji „Nasza Ukraina”. Na nabożeństwo przybyli m.in. gubernator obwodu odeskiego, burmistrz miasta, przedstawiciele Rady Najwyższej Ukrainy i rady miasta oraz mecenasi i sponsorzy, którzy wspierali odbudowę świątyni.

Podczas spotkania z burmistrzem miasta patriarcha podarował mu spinki do koszuli ze swymi inicjałami i książkę o swoim życiu. Poinformował o tym 21 lipca sam obdarowany w rozmowie z miejscową agencją „Kontekst Priczernomorje”, dodając, że on sam wręczył swemu gościowi kopię pomnika Woroncowa. Udekorował go również honorową odznaką „Odessa”. Według głowy miasta, odznaczenie to przyznaje się obywatelom innych państw, którzy wnieśli szczególny wkład w rozwój tego portu czarnomorskiego. Został on ustanowiony na mocy rozporządzenia burmistrza z 26 grudnia 2008 r. Jako pierwsi odznakę tę otrzymali polski reżyser filmowy Krzysztof Zanussi oraz rosyjski pisarz i dziennikarz Arkadij Lwow. Patriarcha jest trzecią osobą, nagrodzoną tym odznaczeniem.

Zwierzchnik prawosławia rosyjskiego zdobył się też na inny podarunek – podczas pobytu w męskim klasztorze Zaśnięcia Matki Bożej, który jest jego rezydencją w Odessie, przekazał wózek inwalidzki 5-letniej niepełnosprawnej Oli Klimowej, która wraz ze swą matką i bratem zjawiła się u patriarchy. Wcześniej Swietłana Klimowa wysłała do Cyryla mejla z prośbą o błogosławieństwo dla niej i jej córki, dodając, że z powodu wielkich tłumów nie mogła dostać się na nabożeństwo sprawowane przez patriarchę ani podejść do niego z prośbą o błogosławieństwo. Gość z Moskwy zaprosił wówczas małą Olę i członków jej rodziny do klasztoru i tam wręczył jej ikonkę Matki Bożej i podarował wózek. W rozmowie z rodziną życzył jej zdrowia i opieki Bożej, podkreślając przy tym, że „i zdrowie, i choroba są błogosławieństwem Bożym”.

Na pamiątkę swego pobytu w monasterze Zaśnięcia Maryi zwierzchnik RKP zasadził tam brzózkę, która odtąd będzie rosła obok dużej już brzozy, zasadzonej tam niegdyś przez patriarchę Pimena (stał na czele Patriarchatu w latach 1971-90). On sam odwiedzał to miejsce wielokrotnie, podobnie jak jego poprzednik – Aleksy I (1945-71); obaj nie tylko tam wypoczywali, ale także przyjmowali niektórych gości, zwłaszcza zwierzchników innych Kościołów prawosławnych, którzy odwiedzali Patriarchat Moskiewski. Również Aleksy II (1990-2008) przebywał w tym miejscu, ale tylko dwukrotnie – w latach 1990 i 1997.

Należy podkreślić, że klasztor ten był od 1946 r. letnią rezydencją patriarchów moskiewskich, gdy spędzali swe urlopy nad Morzem Czarnym. Po rozpadzie ZSRR hierarchowie przestali z niej korzystać i Cyryl chciałby obecnie przywrócić tę praktykę.

Dla podkreślenia wyłącznie religijnego i duszpasterskiego charakteru tej wizyty bardzo ograniczono jej program polityczny, który nie przewiduje spotkań głowy RKP z miejscowymi politykami i parlamentarzystami. Wiadomo jednak na pewno, że patriarcha spotka się z prezydentem Wiktorem Janukowyczem. Rozmowy zaplanowano na 23 lipca na Krymie, a ich przedmiotem będą sprawy prawnego statusu Kościoła, zwrotu jego dawnej własności oraz dostępu duchownych do szkół i instytucji społecznych.