Opozycja przedsierpniowa

Wykorzystując sprzyjającą atmosferę międzynarodową, związaną z podpisaniem rok wcześniej przez Polskę Aktu Końcowego KBWE, oraz coraz wyraźniejszą słabość ekipy Gierka, grupa jego założycieli postanowiła nie tylko nieść pomoc osobom represjonowanym przez władze za udział w strajkach i demonstracjach z czerwca 1976 r., ale czynić to w sposób demonstracyjnie jawny. Przez poprzednie 30 lat w Polsce istniały setki organizacji walczących z reżimem komunistycznym bardzo różnymi metodami. Wspólną cechą wszystkich tych organizacji było prowadzenie działalności w sposób tajny. Zupełnie inaczej zachowali się twórcy KOR-u, podając w wydawanych komunikatach nie tylko swoje nazwiska, ale i adresy oraz numery telefonów. Zakonspirowano jedynie rozbudowywaną powoli bazę poligraficzną oraz kanały dystrybucji wydawnictw.

KOR - opozycja jawna

Kiedy okazało się, że władze nie zareagowały na powstanie KOR aresztowaniem jego sygnatariuszy, stało się jasne, że twórcy komitetu wykazali się nie tylko odwagą, ale i przenikliwością, znajdując słaby punkt ekipy Gierka – niechęć do posiadania więźniów politycznych. We wrześniu 1979 r., a zatem w trzy lata po powstaniu KOR, gen. Adam Krzysztoporski, dyrektor Departamentu III MSW odpowiedzialnego za walkę z opozycją, przekonywał na jednej z narad: „Nasz kraj jest traktowany jako ten, który rzeczywiście (...) może mówić, że nie ma więźniów politycznych. Czy nam to się opłaca? Opłaca, bo przecież (...) nasza polityka zagraniczna, taka jaką kierownictwo partii aktualnie stosuje, zdobywa tutaj określone korzyści”. Rok wcześniej tak mówił na ten temat sam Edward Gierek: „Dotychczas nie posługujemy  się wobec naszych przeciwników metodą więzień i procesów. (...) słusznie realizowany jest kierunek na nękanie przeciwników i to trzeba nadal konsekwentnie realizować”. Dlatego zatrzymania na 48 godzin, rewizje, pobicia czy nocne telefony z pogróżkami stały się codziennością członków KOR i wielu jego współpracowników. Jednak żaden z nich nie został w drugiej połowie lat 70. skazany na wieloletnie więzienie, a jawność ułatwiała rozwijanie działalności opozycyjnej, utrudniając równocześnie podejmowanie przez SB działań dezintegracyjnych.

Inne inicjatywy

Wytyczoną przez KOR drogą jawności podążyły kolejne organizacje opozycyjne o różnym charakterze, tworzone w latach 1977–1980. Najważniejszą z nich był utworzony w 1977 r. Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, który skupił opozycjonistów nawiązujących do  tradycji niepodległościowej. Wprawdzie dość szybko jego liderzy – Leszek Moczulski i Andrzej Czuma – znaleźli się w konflikcie, który ostatecznie doprowadził do rozpadu ROPCiO, ale nie powstrzymało to rozwoju opozycji jako całości. Mimo dezintegracyjnych działań ze strony SB, do działalności opozycyjnej zaczęli się włączać studenci (tworząc po zamordowaniu Stanisława Pyjasa Studenckie Komitety Solidarności), robotnicy (Wolne Związki Zawodowe), a nawet rolnicy (Komitety Samoobrony Chłopskiej). Precedensowe znaczenie miała decyzja o utworzeniu w 1979 r. Konfederacji Polski Niepodległej, definiowanej oficjalnie jako partia polityczna, a nie luźny ruch czy komitet. Już samo tolerowanie istnienia KPN jako partii było dowodem słabnięcia reżimu i kolejnym ważnym krokiem w kierunku podniesienia organizacyjnych form działalności na wyższy poziom.

Około tysiąca osób zaangażowanych w opozycję przedsierpniową nie wyglądało na znaczącą siłę. Jak wspominał po latach Edward Gierek, minister spraw wewnętrznych Stanisław Kowalczyk zapewniał go, że SB skutecznie ich wszystkich inwigiluje, a w razie zagrożenia wszystkich bez trudu wyłapie. A jednak, kiedy latem 1980 r. wezbrała największa w powojennych dziejach Polski fala strajkowa, zdołano zatrzymać tylko niektórych. Pozostali pojawili się w Trójmieście, Szczecinie i innych centrach ruchu strajkowego, a później współtworzyli „Solidarność”.