Bartłomiej I uznał Macedoński Kościół Prawosławny

Patriarcha Bartłomiej uznał Macedoński Kościół Prawosławny pod nazwą „Ochrydzki”. Uznanie archidiecezji ochrydzkiej przez Patriarchat Ekumeniczny nastąpiło wczoraj na posiedzeniu Świętego Synodu i po szczegółowej dyskusji. Patriarchat Ekumeniczny ogłosił, że przyjmuje do komunii eucharystycznej „hierarchię, duchowieństwo i wiernych tego Kościoła pod przewodnictwem arcybiskupa Stefana” – poinformował portal Orthodoxtimes.„W ten sposób leczy on ranę schizmy i wlewa `oliwę i wino` w ranę prawosławnych braci i sióstr” – czytamy w komunikacie.

Patriarcha Bartłomiej jasno stwierdził, że to do Kościoła prawosławnego w Serbii należy uregulowanie kwestii administracyjnych między nim a Kościołem w Macedonii Północnej. W komunikacie wyraźnie zaznaczono, że patriarcha Bartłomiej wyklucza termin „macedoński” i wszelkie inne pochodne słowa „Macedonia”, a także uznaje nazwę Kościoła jako „ochrydzki”. Zapewnił, że nadal będzie się interesował rozwojem i stabilnością ochrydzkiej jednostki kościelnej.

Sprawa autokefalii Macedońskiego Kościoła Prawosławnego, którą ogłosił on samowolnie w lipcu 1967, uniezależniając się w ten sposób od Patriarchatu Serbskiego, ciągnie się od tamtego czasu, a więc ponad 50 lat. W tym okresie Kościół ten okrzepł, utworzył swoje struktury organizacyjne nie tylko w samej Macedonii, ale także poza jej granicami: w Australii i Ameryce Północnej. Nie zdołał jednak uzyskać uznania dla swej decyzji ze strony innych samodzielnych Kościołów prawosławnych, które do dzisiaj uważają go za schizmatycki i nie zgadzają się na wspólne liturgie z hierarchami macedońskimi. Pozostawanie poza nurtem światowego prawosławia oznacza również nieuznawanie sprawowanych w tym Kościele sakramentów, np. chrztu, kapłaństwa czy małżeństwa.

Macedończycy twierdzą, że ich ziemie zostały schrystianizowane już pod koniec I tysiąclecia, a więc wcześniej niż np. Serbia. Kolebką wiary Chrystusowej na tych terenach jest miasto Ochryd w zachodniej części kraju. Początkowo tamtejsze biskupstwo podlegało Patriarchatowi Konstantynopolskiego, ale już w X wieku zyskało status autokefaliczny. Później, w miarę rozszerzania się państwa bułgarskiego, Ochryd stał się stolicą pierwszego jego patriarchatu. Niektórzy przypuszczają, że pierwsi misjonarze przybyli do Kijowa pod koniec X wieku właśnie stąd, a nie bezpośrednio z Konstantynopola.

Rangę patriarchatu miasto to utraciło po upadku królestwa bułgarskiego w 1018 i ponownie stało się tylko arcybiskupstwem. W sto lat później (1219) z Ochrydu wyodrębniło się biskupstwo Peciu, utworzone przez Serbów, którzy uważają je za swoją kolebkę (na tej podstawie w ub.r. Patriarchat Serbski obchodził 800-lecie swej niezależności).

W 1234 arcybiskupstwo ochrydzkie na kilka lat znalazło się w jurysdykcji Kościoła bułgarskiego (z siedzibą w Wielkim Tyrnowie), po czym jeszcze kilkakrotnie zmieniało swój status, nie przestając jednak istnieć aż do 1767, gdy zlikwidował je sułtan (wtedy panowali tam Turcy) a miejscowi wierni zostali poddani patriarsze konstantynopolskiemu. Tuż przed upadkiem imperium osmańskiego w 1913 Ochryd wszedł w skład Kościoła serbskiego, w latach 1915-18 i 1941-45 podlegał bułgarskiemu, w okresie 1919-41 i od 1945 znalazł się już ostatecznie w jurysdykcji Patriarchatu Serbskiego i w granicach Jugosławii. Władze tego kraju popierały dążenia narodowe Macedończyków, m.in. dopiero po II wojnie światowej znormalizowano ich język i de facto stworzono jego wersję literacką.

Dzięki wsparciu państwowemu umocniła się również świadomość religijna Macedończyków, którzy stale podkreślali swą odrębność od Serbów, także na płaszczyźnie wyznaniowej. Pierwszym krokiem w tym kierunku było przywrócenie w 1958 przez II macedoński Sobór Kościelno-Ludowy starożytnego arcybiskupstwa ochrydzkiego, któremu Patriarchat Serbski zgodził się udzielić szerokiej autonomii.

Dość szybko jednak taki ograniczony zakres niezależności przestał Macedończykom wystarczać i zażądali zgody na autokefalię m.in. po to, aby móc samodzielnie, bez oglądania się na Serbów, otaczać opieką duszpasterską swą dość liczną, rozsianą po świecie diasporę. Gdy w 1966 Patriarchat Serbski ostatecznie odmówił spełnienia tej prośby, Macedończycy zwołali na 17 lipca 1967 r. III Sobór Kościelno-Ludowy, który w tym samym dniu ogłosił utworzenie autokefalicznego Macedońskiego Kościoła Prawosławnego. Jego zwierzchnik nosi odtąd tytuł arcybiskup ohrydzki i macedoński – pierwszym był abp Dozyteusz (Stojkowski; † 20 V 1981). Od 9 października 1999 stanowisko to piastuje abp Stefan (Weljanowski).

Serbski Kościół Prawosławny (SKP) natychmiast uznał takie rozwiązanie za bezprawne (niekanoniczne) i nazwał MKP rozłamowym, wzywając go do powrotu na swe łono. Na żądanie Belgradu żaden inny Kościół też tego nie zrobił i stan ten istniał do wczoraj. Zresztą przez wiele lat sprzyjał temu również fakt, że niemal do końca 1991 Macedonia była częścią Jugosławii, a – zgodnie z obowiązującymi przepisami i zwyczajami – w jednym państwie może istnieć tylko jeden niezależny Kościół prawosławny (na tej podstawie np. w okresie istnienia ZSRR Kościoły języka greckiego nie uznawały samodzielności Patriarchatu Gruzińskiego, chociaż jest on starszy od Moskiewskiego). Ale także po ogłoszeniu jesienią 1991 przez Macedonię niepodległości i jej wystąpieniu z Federacji Jugosłowiańskiej sytuacja nie zmieniła się i MKP nadal pozostawał na marginesie światowego prawosławia, choć sprawował pełnię władzy na terenie Macedonii.

W latach dziewięćdziesiątych Patriarchat Serbski co pewien czas podejmował próby rozwiązania problemu, za każdym razem stawiając jednak jako warunek wstępny rezygnację MKP z autokefalii, co z kolei było nie do przyjęcia dla Skopje. Pewnym krokiem naprzód było ustanowienie przez SKP 17 maja 2002 arcybiskupstwa ochrydzkiego (kanonicznego, odmiennego od macedońskiego) z siedzibą w Bitoli, którego pierwszym arcybiskupem został Jan (Wraniszkowski), wcześniej należący do MKP.

W 2009 Macedończycy poprosili o pomoc w uznaniu swej autokefalii Bułgarski Kościół Prawosławny, godząc się przy tym na uznanie go za swój Kościół macierzysty. Bułgarzy chętnie na to przystali i powołali nawet odpowiednią komisję, a zwierzchnicy i inni biskupi obu Kościołów spotkali się i wspólnie sprawowali liturgie, co w praktyce oznacza uznanie kanoniczności dotychczasowych „rozłamowców”.

Ale szybko sprzeciwy wobec tych działań zgłosiły aż trzy Kościoły: serbski – jako wkroczenie Sofii na obszar kanoniczny Belgradu, Konstantynopol zaprotestował przeciw nazwaniu Patriarchatu Bułgarskiego „Kościołem-Matką”, uważając, że tylko Fanar ma prawo do takiego tytułu, gdyż tylko on udzielał autokefalii Kościołom na Bałkanach oraz Ateny, które od dawna są przeciwne używaniu słowa „macedoński” w nazwie Kościoła. Cała sprawa więc ucichła.
Nowym bodźcem dla niej stało się nadanie przez Konstantynopol autokefalii Prawosławnemu Kościołowi Ukrainy 6 stycznia 2019. Wprawdzie patriarcha Bartłomiej już w marcu tegoż roku zaznaczył, że sytuacja w Macedonii jest inna niż na Ukrainie, gdyż w tym pierwszym kraju Kościołem macierzystym jest serbski, później jednak oświadczył, że gotów jest rozpatrzyć prośbę Macedończyków o udzielenie im autokefalii. Podkreślił przy tym, że gdyby do tego doszło, nowy Kościół będzie oficjalnie figurował jako Arcybiskupstwo Ochrydzkie, a więc bez odniesienia do Macedonii, choć na użytek wewnętrzny może się posługiwać dotychczasową nazwą.