Gruzja: Konflikt z Azerbejdżanem narasta

Znajduje się on na granicy między obu państwami i formalnie jedna jego część należy do Gruzji, druga - do jej wschodniego sąsiada. Rząd w Tbilisi zaproponował przesunięcie granicy ok. 800 m w głąb Azerbejdżanu w zamian za ustępstwa terytorialne drugiej strony, byleby nie dzielić kompleksu klasztornego, ale władze w Baku nie chcą się na to zgodzić. Na cały zespół składa się ok. 20 mniejszych lub większych monasterów i kilkaset cel mniszych wykutych w skałach. Ich początki sięgają połowy VI w. i są dziełem św. Dawida z Garedżi - jednego z 13 syryjskich ojców Kościoła, którzy przybyli na ziemię gruzińską, aby ją ewangelizować. Chociaż wszystkie te obiekty są z pochodzenia chrześcijańskie, dla Azerów, będących w większości muzułmanami, niektóre z nich mają również duże znaczenie. Uważają oni, że część klasztorów pochodzi z czasów Albanii Kaukaskiej, tzn. starożytnego państwa, które istniało na większej części obszaru dzisiejszego Azerbejdżanu i tym samym stanowią one dziedzictwo kulturowe Azerów. Początkowo oba kraje usiłowały załagodzić nabrzmiewający konflikt. Prezydent Gruzji Micheil Saakaszwili jeszcze niedawno mówił pojednawczo, że jeśli w czasach sowieckich zespół klasztorny był podzielony między dwie ówczesne republiki, to obecnie rządy obu państw prowadzą konsultacje i liczą na znalezienie rozwiązania. Ale wiceminister spraw zagranicznych Azerbejdżanu Halaf Halafow stanowczo odrzucił gruziński pomysł wymiany części ziem, a sporny odcinek to - według niego - "albańska [kaukaska] cerkiew Keszikczi". Wyraził przy tym zdziwienie, dlaczego Gruzini nazwali cały ten kompleks "Dawid z Garedżi". W odpowiedzi pełen oburzenia szef dyplomacji gruzińskiej Gela Bedżuaszwili poradził swym kolegom z Baku, aby "przeczytali historię światową". Tymczasem opozycja gruzińska zarzuciła swemu rządowi zbyt łagodne reagowanie na "prowokację sąsiadów", oskarżyła ekipę prezydencką o "zdradę interesów narodowych" oraz o chęć wymiany sanktuariów prawosławnych na azerską ropę naftową, gaz i ulgowe kredyty. Uczestnicy wiecu protestacyjnego przed ambasadą Azerbejdżanu w Tbilisi zwracali uwagę, że w zespole klasztornym są freski z VIII-XIV w. z napisami wyłącznie w języku gruzińskim i portret gruzińskiej królowej Tamary, podczas gdy azerskie są tylko imiona wydrapane na ścianach przez pseudoturystów. Próbując znaleźć rozwiązanie zaistniałego sporu Ministerstwo Kultury Gruzji zaproponowało przekształcenie całego kompleksu w "otwartą strefę turystyczną", która miałaby charakter neutralny i byłaby podporządkowana zarówno Tbilisi, jak i Baku. Takiemu rozwiązaniu sprzeciwił się kategorycznie Gruziński Kościół Prawosławny, którego zwierzchnik, patriarcha-katolikos Eliasz II przypomniał, że na terenie klasztoru mieszkają mnisi a jego przełożonym jest głowa Kościoła, czyli on sam. Nie można więc uczynić z tego miejsca ośrodka turystycznego, do którego przybywać będą ludzie jak na piknik i piec szaszłyki - powiedział wzburzony patriarcha. Z kolei prof. Mariam Lordkipanidze zaproponowała ogłoszenie klasztoru św. Dawida z Garedżi republiką mniszą, podobną do tej, jaka od X wieku istnieje na Świętej Górze Atos w Grecji. Ale Azerbejdżan jak na razie nie zareagował także na tę propozycję. Cały kompleks znajduje się ok. 60 km na południowy wschód od Tbilisi i 565 na zachód od Baku. Ławra, najstarsza część zespołu, pochodzi z początku VI stulecia. Prawie 20 klasztorów i setki cel skalnych zajmują łącznie 25 km kw. na terenie trzech rejonów gruzińskich i Azerbejdżanu. Granica przebiega wzdłuż monasteru Udabno. W Azerbejdżanie znajdują się dwa klasztory i cerkiew oraz ponad sto jaskiń-cel. W 1948 na całym tym obszarze powstał poligon artyleryjski Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego Armii Radzieckiej. W wyniku nieustannych ostrzeliwań uszkodzono południowy mur cerkwi Matki Bożej i całkowicie zniszczono freski na jej ścianach.