60-lecie Państwa Izrael - 45 lat kontaktów z Watykanem

Od tamtego czasu datuje się ożywiona wymiana kulturalna i naukowa, a w wielu dziedzinach oba kraje podkreślają wspólnotę interesów. Głównym punktem tego nowego etapu stosunków między nimi była pielgrzymka Jana Pawła II do Ziemi Świętej w Roku Wielkiego Jubileuszu 2000. Szczególnie wzruszający był obraz papieża, gdy po modlitwie pod Ścianą Płaczu włożył, zgodnie z żydowskim zwyczajem, w szczelinę kartkę z modlitwą. Zawierała ona tekst prośby o wybaczenie za niegodziwości, jakich dopuścili się chrześcijanie wobec żydów – przypomniał korespondent niemieckojęzycznych agencji prasowych w Rzymie Johannes Schidelko. W ostatnim okresie dochodziło jednak do nieporozumień, głównie ze względu na zbyt powolny tok rozmów na temat prawno-finansowych aspektów działania instytucji kościelnych w Izraelu. Kanały dyplomatyczne między Izraelem a Watykanem istniały jeszcze przed oficjalną wymianą ambasadorów. Już pierwszy rząd Państwa Izrael wkrótce po utworzeniu go 14 maja 1948 r. wyraził zainteresowanie kontaktami ze Stolicą Apostolską, która bardzo uważnie śledziła rozwój wydarzeń w regionie. Na audiencjach w Watykanie byli wysokiej rangi przedstawiciele Izraela, jak premier Golda Meir czy minister spraw zagranicznych Abba Eban. Stolica Apostolska zwlekała jednak długo z formalnym nawiązaniem stosunków dyplomatycznych, przede wszystkim z powodu niewyjaśnionej sprawy granic, problemu uchodźców, statusu Jerozolimy, jak również ze względu na sytuację chrześcijan w krajach arabskich. Watykan jasno podkreślał, że ta zwłoka nie miała podłoża religijnego, gdyż w soborowej deklaracji o stosunku Kościoła katolickiego do religii niechrześcijańskich „Nostra aetate” z 1965 r. Kościół katolicki na nowo określił swój stosunek do judaizmu, podkreślił wspólne korzenie z nim, rozpoczynając tym samom wiele obiecujący dialog. Symboliczny uścisk rąk Icchaka Rabina i Jasera Arafata jesienią 1993 r. w Waszyngtonie znacząco zmienił sytuację polityczną w tym rejonie świata, co miało skutki również dla Watykanu. Nastąpiło wyraźne ożywienie kontaktów wzajemnych, które miały zaowocować nawiązaniem stosunków dyplomatycznych z Izraelem, na co nalegał również Jan Paweł II. Zanim jeszcze rozwiązano wszystkie problemy, postanowiono podpisać 30 grudnia 1993 r. Układ Podstawowy. Z pełnym zaufaniem otwarte problemy prawne i finansowe przekazano w ręce podkomisji, która zajmuje się nimi do dziś. Ciemne chmury nad stosunkami watykańsko-izraelskimi zaczęły się pojawiać wkrótce po pielgrzymce Jana Pawła II do Ziemi Świętej (20-26 marca 2000 r.), a zwłaszcza po rozpoczęciu pierwszej intifady (powstania palestyńskiego). Papież potępiał nową spiralę przemocy na Bliskim Wschodzie, palestyńskie akty terroru i odwetowe akcje izraelskie, których ofiarą padała przede wszystkim ludność cywilna. Ale najwyższą cenę płacili za pogarszanie się sytuacji miejscowi chrześcijanie, których systematyczna emigracja, trwająca od początku XX w., w ostatnim czasie dramatycznie się nasiliła. Napięcia towarzyszyły też planowanej przez muzułmanów budowie wielkiego meczetu w bezpośrednim sąsiedztwie Bazyliki Zwiastowania w Nazarecie oraz po okupacji i oblężeniu przez wojsko izraelskie betlejemskiej Bazyliki Narodzenia na wiosnę 2003 r. Ostatnio strona watykańska wyraża niezadowolenie z powodu izraelskiej polityki wizowej wobec duchownych katolickich przybywających do państwa żydowskiego. Mimo gwarancji watykańskich, w ramach nowych przepisów o bezpieczeństwie zniesiono dotychczasowe przywileje dla zatrudnionych w Kościele osób pochodzenia arabskiego. Głównym powodem niezadowolenia Stolicy Apostolskiej są jednak przeciągające się rozmowy na tematy prawne i finansowe. Chodzi m.in. o zwolnienie od podatku katolickich organizacji niedochodowych oraz szpitali, szkół i domów pielgrzymkowych. Tego przywileju, zagwarantowanego przez osmańskiego sułtana nie znieśli ani Brytyjczycy, którzy panowali tu po Turkach, ani Izrael, tak więc formalnie obowiązuje on nadal, argumentuje Kościół katolicki i przypomina, że wiele innych praw osmańskich nadal obowiązuje w Izraelu. Rozmówcy izraelscy zwracają uwagę, że żyjemy w nowej epoce i w nowych realiach, dlatego nowa umowa musi być podpisana z uwzględnieniem prawa izraelskiego. Tymczasem zwolnienie z podatków oznacza „być albo nie być” instytucji kościelnych w Ziemi Świętej, a tym samym podstawę bytu wielu chrześcijan w tym regionie. Dlatego również Benedykt XVI, choć został zaproszony do Ziemi Świętej i sam pragnie tej wizyty, uda się tam dopiero wówczas, gdy zarysują się perspektywy dla żyjących tam chrześcijan. Ponadto Stolica Apostolska oczekuje stabilizacji politycznej w tym regionie, łącznie z umożliwieniem niczym nie ograniczanych spotkań z chrześcijanami w Ziemi Świętej.