Jak działa immunitet w różnych krajach

W Polsce temat likwidacji lub zmian w immunitecie powraca co jakiś czas, np. w sytuacjach, gdy policja wnioskuje o uchylenie immunitetu posłowi za wykroczenia drogowe, by ukarać go mandatem.

W naszym kraju przyłapany na wykroczeniu drogowym parlamentarzysta nie może dobrowolnie zapłacić mandatu - wykluczają to zapisy ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora. Policja, Główny Inspektor Transportu Drogowego lub straż miejska, jeśli chce ukarać parlamentarzystę za wykroczenie drogowe, musi zwrócić się o zgodę do marszałka Sejmu lub Senatu. Jeśli parlamentarzysta sam nie złoży oświadczenia o zgodzie na pociągnięcie do odpowiedzialności, wówczas sprawa trafia do komisji regulaminowej Sejmu lub Senatu, a następnie na posiedzenie plenarne i to wówczas Sejm lub Senat decydują o ewentualnym uchyleniu immunitetu parlamentarzyście.

W lutym ub. roku premier Donald Tusk mówił, że nie widzi żadnej potrzeby utrzymania immunitetu jako instytucji chroniącej posła przed odpowiedzialnością karną za wykroczenie czy przestępstwo. Zapewniał wówczas, że jest gotów podpisać się pod wnioskiem o zmianę konstytucji w tej kwestii. W maju zeszłego roku Twój Ruch i Solidarna Polska prezentowały swoje projekty zmian w konstytucji, zakładające m.in. zniesienie immunitetów parlamentarzystów.

O immunitecie parlamentarzystów mowa jest w polskiej konstytucji oraz w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora. Immunitet formalny oznacza, że parlamentarzysta od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej oraz że postępowanie karne wszczęte wobec niego przed dniem wyboru ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. Immunitet materialny stanowi z kolei, że parlamentarzysta nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego - ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.

W ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora czytamy m.in., że poseł lub senator nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu lub Senatu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

Immunitety chronią parlamentarzystów m.in. we Francji, Niemczech, USA i Włoszech, jednak - jak wynika z analizy przygotowanej przez Biuro Analiz i Dokumentacji Kancelarii Senatu - ich zakres jest różny.

We Francji wyłączenie odpowiedzialności parlamentarzysty ogranicza się do praw związanych z funkcją parlamentarną. Wykluczenia dotyczą m.in. zniewag lub gróźb kierowanych m.in. przeciw prezydentowi czy premierowi. Immunitet chroni parlamentarzystę od dnia objęcia mandatu i rozciąga się, po jego wygaśnięciu, na wszelkie postępowania związane z opiniami wyrażanymi podczas pełnienia funkcji parlamentarnej.

Parlamentarzyści nie są jednak chronieni przed wszczęciem i prowadzeniem wobec nich postępowania karnego czy też przeprowadzeniem rewizji w domu. Immunitet wyklucza natomiast całkowicie ograniczenie wolności, z wyjątkiem określonych przypadków; parlamentarzyści nie są np. chronieni w przypadku dokonania zabójstwa, schwytania na gorącym uczynku lub po skazaniu prawomocnym wyrokiem. Immunitet nie chroni także parlamentarzysty w postępowaniach wszczętych przed uzyskaniem mandatu.

Immunitet we Francji może zostać na wniosek władz uchylony przez prezydium danej izby (Zgromadzenia Narodowego lub Senatu), które może wyrazić zgodę na ograniczenie wolności parlamentarzysty.

W Niemczech immunitet odnosi się do postępowań karnych, wszelkich ograniczeń wolności osobistej i do postępowań dotyczących utraty praw podstawowych. Ochrona deputowanego trwa od początku do końca kadencji, obejmuje też postępowanie sądowe wszczęte przeciwko posłowi przed jego wyborem.

Immunitet obejmuje prawie wszystkie przestępstwa i chroni niemieckich posłów w przypadku postępowań karnych, od aresztowania i od zatrzymywania w areszcie prewencyjnym, od wszczęcia postępowania sądowego przeciwko nim i od przeszukiwania ich domów. Deputowany do Bundestagu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności bez zgody Bundestagu.

W sprawach karnych nie ma jednak obowiązku uzyskania zgody Bundestagu na aresztowanie lub wszczęcie postępowania karnego wobec deputowanego, jeśli został on zatrzymany na gorącym uczynku lub w ciągu następnego dnia.

Z kolei w Stanach Zjednoczonych senatorowie i członkowie Izby Reprezentantów nie mogą być aresztowani, gdy biorą udział w sesji swojej izby oraz w czasie, gdy udają się na sesję lub z niej powracają. Wyjątkiem jest m.in. sytuacja, gdy parlamentarzysta dopuścił się zdrady lub innego ciężkiego przestępstwa. Ponieważ immunitet nie obejmuje postępowania sądowego w sensie ogólnym, nie obejmuje też postępowania sądowego wszczętego przeciwko parlamentarzystom przed ich wyborem - czytamy w analizie.

Zgodnie z amerykańskim prawem, za swe wypowiedzi w którejkolwiek z izb parlamentarzyści mogą być pociągnięci do odpowiedzialności tylko na ich terenie.

W Wielkiej Brytanii zasadniczo immunitet, jakim cieszą się członkowie Izby Gmin i Izby Lordów, dotyczy wolności słowa i działania w parlamencie. Parlamentarzysta nie podlega więc odpowiedzialności za treść swoich wystąpień w parlamencie.

Podobnie jak każdy obywatel odpowiada natomiast za wszelkie swoje działania poza parlamentem. Członkom parlamentu nie przysługuje ochrona w sprawach karnych, nie istnieje więc procedura uchylania immunitetu w sprawach dotyczących odpowiedzialności karnej. W przypadku prewencyjnego zatrzymania lub pozbawienia wolności, Izba musi być poinformowana o tym.

Przeciwko włoskiemu parlamentarzyście nie może być wszczęte jakiekolwiek postępowanie dotyczące jego wypowiedzi związanych z pełnieniem mandatu. Immunitet włoskiego parlamentarzysty rozciąga się na wszelkie postępowania karne i cywilne, łącznie z tymi, które były wszczęte przed objęciem mandatu. Parlamentarzysta nie może być poddany rewizji osobistej czy domowej, nie może być aresztowany. Nie dotyczy to sytuacji ujęcia go na gorącym uczynku podczas popełniania przestępstwa.

Działania takie mogą być przeprowadzane po wyrażeniu zgody przez odpowiednią izbę, po przeprowadzeniu pełnej procedury uchylenia immunitetu.