29 kwietnia - Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego

Szerzenie kultu św. Józefa, modlitwę dziękczynną przed cudownym obrazem w Kaliszu i utworzenie dzieła miłosierdzia – takie przyrzeczenie złożyli w Dachau 22 kwietnia 1945 roku więzieni tam duchowni. Dokładnie siedem dni później zostali uwolnieni. Przyrzeczenia wypełnili. Pierwsza pielgrzymka dziękczynna do sanktuarium św. Józefa w Kaliszu przybyła w rocznicę wyzwolenia obozu w 1948 r. Jako wotum za ocalenie powstał Instytut Studiów nad Rodziną w Łomiankach. W podziemiach kaliskiego sanktuarium św. Józefa utworzono zaś kaplicę Męczeństwa i Wdzięczności. Dziś żyje już tylko garstka dachauczyków. Na tegoroczne uroczystości przybędzie najprawdopodobniej trzech.

29 kwietnia do bazyliki św. Józefa w Kaliszu przybędą biskupi i księża delegaci z całej Polski. Mszy św. o godz. 12.00 będzie przewodniczył i homilię wygłosi metropolita białostocki abp Edward Ozorowski. W kościele będą wystawione relikwie św. Jana Vianneya, które w Roku Kapłańskim peregrynują po archidiecezji poznańskiej i diecezji kaliskiej.

Ustanowiony przez Konferencję Episkopatu Polski w 2002 r. Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego jest kontynuacją idei niezwykłej pielgrzymki więźniów Dachau i - jak ona - przypada 29 kwietnia. Dzień ten staje się też wypełnieniem wezwania Jana Pawła II skierowanego podczas pielgrzymki do Ojczyzny w 1999 r.: „Za szczególną powinność naszego pokolenia w Kościele uważam zebranie wszystkich świadectw o tych, którzy dali życie za Chrystusa. (...) Trzeba, ażebyśmy przechodząc do trzeciego tysiąclecia, spełnili obowiązek powinność wobec tych, którzy dali wielkie świadectwo Chrystusowi w naszym stuleciu” - mówił Jan Paweł II 7 czerwca 1999 r. w Bydgoszczy. Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego obejmuje wspomnienie kapłanów męczenników, więźniów obozów koncentracyjnych w czasie drugiej wojny światowej oraz prześladowanych w okresie PRL-u.

Obóz w Dachau stał się miejscem szczególnej kaźni duchowieństwa. Ogólnie przebywało tu przeszło 2 794 duchownych, w tym 1773 kapłanów z Polski. Byli oni zmuszani do wyczerpującej pracy fizycznej, dokonywano na nich eksperymentów pseudomedycznych, stosowano wyrafinowane kary za wszelkie przejawy modlitwy. Kiedy II wojna światowa zbliżała się ku końcowi, Niemcy chcieli zatrzeć ślady zbrodni i zlikwidować obóz. Wiadomość ta dotarła potajemnie do więźniów. Wówczas przebywający w obozie księża zaczęli żarliwie modlić się do św. Józefa, przyrzekając, że jeśli szczęśliwie ocaleją, będą co roku udawać się w pielgrzymce do poświęconego mu sanktuarium w Kaliszu. Aktu oddania się św. Józefowi dokonano 22 kwietnia 1945 r. w kaplicy księży niemieckich na bloku 26. Obóz został wyzwolony przez żołnierzy amerykańskich tydzień później - w niedzielę 29 kwietnia 1945 r. W dniu wyzwolenia w obozie było 856 kapłanów.

Pierwsza po wojnie pielgrzymka dziękczynna byłych więźniów obozu w Dachau do Kalisza odbyła się w 1948 r. Od tej pory księża pielgrzymowali co roku, choć raczej indywidualnie, a szersze uroczystości organizowano co pięć lat. W dniach 28-29 kwietnia 1970 r. do Kalisza przybyło 286 księży byłych więźniów, którzy po 25 latach ponownie złożyli akt oddania się w opiekę św. Józefowi. W 1995 r. pielgrzymka była połączona z ogólnopolskim dziękczynieniem za pół wieku bez wojny.

W 1970 r. w podziemiach bazyliki św. Józefa Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński w obecności kard. Karola Wojtyły poświęcił Kaplicę Męczeństwa i Wdzięczności. W jednej sali zgromadzono pamiątki obozowe przekazane przez więźniów, m.in. wykonane z chleba różańce, małą drewnianą monstrancję czy obraz Pana Jezusa namalowany dzień po wyzwoleniu przez ks. Władysława Sarnika. Druga część to kaplica, w której ocaleni księża gromadzili się odtąd na modlitwie dziękczynnej za wyzwolenie z obozu. Na umieszczonej tu tablicy znajdują się nazwiska blisko 1800 zamordowanych kapłanów oraz kleryków diecezjalnych i zakonnych. Blisko 50 zostało wyniesionych na ołtarze. Spośród dachauczyków błogosławionymi są m.in. bp Michał Kozal, ks. Emil Szramek i ks. Stefan Wincenty Frelichowski.

W podwarszawskich Łomiankach abp Kazimierz Majdański, wieloletni więzień Dachau, na którym dokonywano pseudomedycznych eksperymentów, utworzył Instytut Studiów nad Rodziną. Oficjalne pozwolenie na rozpoczęcie działalności tej placówki nosi datę 29.04.1975 r., czyli 30. rocznicy wyzwolenia obozu Dachau. Instytut prowadzi interdyscyplinarną działalność badawczą i dydaktyczną w zakresie problematyki rodzinnej.