Fiat voluntas Tua („Bądź wola Twoja")

8 maja 2010 r. papież Benedykt XVI mianował abp. Józefa Kowalczyka metropolitą gnieźnieńskim, który nosi tytuł Prymasa Polski. Ingres do katedry gnieźnieńskiej odbędzie się w sobotę 26 czerwca. „Nie przychodzę do Was z jakąś nową nauką. Przychodzę, aby głosić tę naukę, którą Kościół otrzymał od Chrystusa i którą przez wieki strzeże i przekazuje. Nie ukrywam, że z wielu względów szczególnie bliskie mi jest nauczanie Sługi Bożego Jana Pawła II i do niego będę się często odwoływał” – zaznaczył tydzień przed ingresem w liście do powierzonych mu diecezjan. Będzie on odczytywany w kościołach archidiecezji gnieźnieńskiej w najbliższą niedzielę (20.06). 29 czerwca jako metropolita gnieźnieński odbierze w Watykanie paliusz.

Pierwszym po II wojnie światowej nuncjuszem apostolskim w Polsce ks. Józef Kowalczyk został mianowany 26 sierpnia 1989 r. Sakrę biskupią otrzymał 20 października 1989 r. w Bazylice Świętego Piotra z rąk Ojca Świętego. Dewizą biskupią abp. Kowalczyka stały się słowa: Fiat voluntas Tua („Bądź wola Twoja"). Listy uwierzytelniające nowy nuncjusz apostolski w Polsce złożył ówczesnemu prezydentowi Wojciechowi Jaruzelskiemu 6 grudnia 1989 r. w Warszawie.

W liście do abp. Kowalczyka w 70. rocznicę urodzin biskupi polscy podkreślili, że „pełniona na przełomie tysiącleci posługa Nuncjusza Apostolskiego ma niewątpliwie charakter przełomowy i historyczny, nieporównywalny z jakimkolwiek innym etapem dziejów Kościoła w Polsce”.

Kompetencje nuncjusza określa Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 362-367). Do zadań legata papieskiego należy reprezentowanie papieża w Kościele partykularnym, a także wobec władz publicznych, do których jest posłany. Głównym zadaniem nuncjusza apostolskiego zacieśnianie i umacnianie więzów łączących Stolicę Apostolską i Kościół w danym kraju, informowanie papieża o życiu partykularnego Kościoła, wspieranie biskupów, kontakty z Konferencją Episkopatu, a także przedstawiane papieżowi kandydatów na biskupów.

W czasie posługi abp. Kowalczyka dokonało się kilkadziesiąt zmian na urzędach biskupich. On sam był konsekratorem 11 nowo mianowanych biskupów (m.in. abp. Mariana Gołębiewskiego, bp. Krzysztofa Nitkiewicza oraz biskupów Jana Chrapka i Tadeusza Płoskiego), a także współkonsekratorem 9 biskupów (m.in. kard. Stanisława Nagyego i sekretarza generalnego Episkopatu bp. Stanisława Budzika). Zadaniem nuncjusza jest też pośredniczenie w kontaktach między urzędami Stolicy Apostolskiej a biskupami. Abp Kowalczyk wielokrotnie brał także udział w zebraniach plenarnych Episkopatu.

Abp Józef Kowalczyk kierował pracami przygotowawczymi do nowego podziału administracyjnego Kościoła w Polsce. „Nigdy w przeszłości nie było tak całościowej reorganizacji administracyjnej w Polsce, jak ta przeprowadzona przez Jana Pawła II” – podkreśla. 25 marca 1992 roku Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus ustanowił 13 nowych diecezji i 5 nowych metropolii w Polsce. Już wcześniej, 21 stycznia 1991 r., reaktywowano Ordynariat Polowy Wojska Polskiego.

– Wypełniając powierzone mi zadania nuncjusza, starałem się utrzymywać bezpośredni kontakt z życiem duszpasterskim w Polsce i aktywnie w nim uczestniczyć. Dlatego chętnie korzystałem z zaproszeń księży biskupów czy przełożonych zgromadzeń zakonnych męskich i żeńskich, co pozwoliło mi poznać wszystkie diecezje i ogrom pracy duszpasterskiej, wychowawczej, formacyjnej kapłanów, braci i sióstr zakonnych – wspomina. Co roku jako przedstawiciel Ojca Świętego wręczał misjonarzom w Gnieźnie podczas uroczystości ku czci św. Wojciecha krzyże misyjne. Rokrocznie przewodniczył też Mszy św. w dzień inauguracji pontyfikatu Jana Pawła II, a od 2005 r. – w uroczystość św. Ap. Piotra i Pawła, kiedy obchodzony jest Dzień Papieski.

Nuncjusz negocjował i podpisał 28 lipca 1993 r. Konkordat pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską, ratyfikowany 23 lutego 1998 r. Składa się on z 29 artykułów i – jak wyjaśnia abp Kowalczyk – zawiera prawne sformułowania podstawowych zasad wzajemnych odniesień Kościoła i państwa w oparciu o zasadę autonomii i niezależności oraz współdziałania dla dobra człowieka w tych dziedzinach, które są im wspólne.

Abp Kowalczyk podjął decyzję o remoncie i rozbudowie siedziby Nuncjatury Apostolskiej w Warszawie, co udało się przeprowadzić dzięki wsparciu Konferencji Episkopatu Polski i wiernych. Nowa część została otwarta, a kaplica poświęcona przez kard. Angelo Sodano, Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej, 30 kwietnia 1998 r.

Nuncjusz apostolski jest także dziekanem korpusu dyplomatycznego.– Tę pracę pojmowałem jako szczególną moją posługę, poniekąd duszpasterską, zwłaszcza podczas indywidualnych i grupowych spotkań, takich jak święta narodowe, powitania i pożegnania ambasadorów – wspomina. 10 czerwca br. abp Kowalczyk uroczyście zakończył misję dyplomatyczną nuncjusza apostolskiego w Polsce.

Pierwszym nuncjuszem apostolskim w Polsce był Luigi Lippomano, mianowany przez Juliusza III 13 stycznia 1555 r. Zadaniem nuncjuszy było wówczas wprowadzanie w życie Kościołów w poszczególnych państwach decyzji Soboru Trydenckiego, będących reakcją na spustoszenie, które spowodowała Reformacja. Polska była jednym z pierwszych dziesięciu państw europejskich, z którymi Stolica Apostolska nawiązała pełne, stałe stosunki dyplomatyczne. Kilku nuncjuszy apostolskich rezydującym w Polsce zostało wybranych później papieżami, jak abp Ippolito Aldobrandini, późniejszy Klemens VIII czy abp Achille Ratti, który został papieżem w 1922 r. jako Pius XI. Po zakończeniu II wojny światowej tzw. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zerwał 12 września 1945 r. Konkordat. Pierwsze oficjalne kontakty między Stolicą Apostolską a ówczesnym rządem PRL nawiązano w 1971 r., po zmianie ekipy rządowej w Polsce.