Trzeba większej wrażliwości na konkretne osoby

W wywiadzie dla KAI prymas Polski odpowiada m.in. na pytanie o to, jak pandemia może wpłynąć na Kościół w naszym kraju, oceniając, że duszpasterstwo powinno być bardziej wrażliwe na sytuacje życiowe konkretnych osób.

Bernadeta Gozdowska-Kruszyk, Tomasz Królak (KAI): Księże Prymasie, Czy epidemia COVID-19 pokazała, uświadomiła czy też ujawniła jakąś prawdę o Kościele w Polsce? Czy pokazała coś ważnego, co skłania do zadowolenia, a może raczej niepokoi?

Abp Wojciech Polak: Epidemia koronawirusa niewątpliwie ujawniła nam różne prawdy, ale o głębszą ich analizę będziemy się mogli pokusić dużo później. Trzeba czasu i perspektywy, by pewne sprawy ocenić, zwłaszcza takie, z jakimi dotąd nie mieliśmy do czynienia. Dziś można powiedzieć, że na pewno dowiedzieliśmy się o sobie trochę więcej – i to zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i wspólnotowym.

Jedną z takich rzeczy jest niewątpliwie nasza odpowiedzialność, bo w większości odpowiedzialnie podeszliśmy do rządowych obostrzeń. To, że tak wielu z nas potrafiło zrozumieć, przyjąć i dostosować się w ostatnich tygodniach do tak licznych ograniczeń – także tych dotyczących niemożności udziału w nabożeństwach i Mszach świętych – nie jest w moim przekonaniu wyłącznie efektem lęku przed zakażeniem, ale właśnie wyrazem i znakiem naszej troski o innych, zwłaszcza tych najbardziej narażonych, których przecież mamy w swoich rodzinach i najbliższym otoczeniu. Trafnie powiedział papież Franciszek, że jesteśmy świadkami jak bliscy i krewni zaangażowali się, aby z wysiłkiem i ofiarą pozostać w domu i spowolnić rozprzestrzenianie się wirusa.

Z drugiej strony ta nadzwyczajna sytuacja pobudziła nas, a może wręcz zmusiła do szukania nowych rozwiązań i większego niż dotychczas wykorzystania w duszpasterstwie współczesnych środków komunikacji. To prawda, że transmisje Mszy świętych czy nabożeństw nie zastąpią nam i nie mogą nigdy zastąpić bezpośredniego udziału w modlitwie i życiu Kościoła, niemniej w tym szczególnym czasie, w tym byciu w tunelu – jak to powiedział papież Franciszek – pozwoliły na łączność ze wspólnotą i tym samym pomogły przetrwać przymusową izolację.

Trzeba też zauważyć cały ogrom podejmowanych działań pomocowych i ofiarność tak wielu ludzi, także ludzi Kościoła – sióstr zakonnych, kapłanów, tych, którzy szli do chorych. Ponadto różnorakie inicjatywy na rzecz osób starszych. I nie myślę tu tylko o tych ogólnopolskich, organizowanych choćby przez Caritas, ale także o tych małych, lokalnych, które rodziły się i były podejmowane w parafiach, we wspólnotach zakonnych, w różnych stowarzyszeniach z potrzeby serca i nakazu Ewangelii. W tych dniach chyba jeszcze mocniej dotarła i wciąż dociera do nas prawda wyrażona przez Ojca Świętego, że zagrożenia, jakie spowodował koronawirus przezwyciężyć mogą jedynie „przeciwciała” solidarności.

KAI Jaki więc będzie – jaki powinien być – Kościół w Polsce po pandemii?

– Myślę, że zamiast zastanawiać się nad tym i dawać odpowiedzi, które tak czy inaczej będą tylko przypuszczeniami, lepiej skupić się na naszej osobistej relacji z Bogiem i przyjrzeć uważniej dotychczasowej obecności w Kościele. Czym wspólnota Kościoła dla mnie faktycznie jest? Czego od niej oczekuję? Co sam mogę i chcę do niej wnieść? Krótko mówiąc trzeba się postarać przeżyć ten obecny czas tak owocnie, jak to jest możliwe. Epidemia wciąż trwa, wchodzimy w kolejne etapy i powinniśmy pozostać uważni i w swojej odpowiedzialności konsekwentni.

Cieszą decyzje o pewnych poluzowaniach, nie zwalniają nas one jednak z ostrożności. Dlatego Rada Stała KEP, przypominając ostatnio o wciąż obowiązującej dyspensie od uczestnictwa w niedzielę i święta w Mszy św. zachęca do uczestnictwa w liturgii i korzystania z sakramentów także w ciągu tygodnia, kiedy w kościołach jest mniej ludzi.

Sądzę też, że trzeba szukać bardziej indywidualnych form duszpasterskiego oddziaływania, które są szansą na wykształcenie w naszej praktyce duszpasterskiej większej wrażliwości na konkretne osoby i ich sytuacje życiowe i przeżywanie wiary.

KAI: Nie wiemy, ile czasu pandemia potrwa, ale im dłużej, tym spodziewane skutki – także w sferze religijnej czy duszpasterskiej – powinny być wyraźniejsze. Spodziewa się Ksiądz skutków in plus czy raczej negatywnych?

– I znowu trudno dziś o tym wyrokować. Każda trudna próba czy kryzys – a o takich z całą pewnością trzeba dziś mówić – rodzi zarówno mobilizację, jak i zniechęcenie. Wydaje się jednak, że więcej przemawia za mobilizacją. Świadczy o tym choćby ilość podejmowanych inicjatyw duszpasterskich, transmisji on-line, prób dotarcia duszpasterzy do swoich wiernych. Było i jest tego naprawdę dużo i nie oceniając teraz jakości czy pomysłowości niektórych, w moim przekonaniu, są one dowodem na to, że ducha nie straciliśmy.

Z drugiej strony pojawia się pytanie, jak te dobre doświadczenia przekuć dalej na konkretne duszpasterskie oddziaływanie. Myślę jednak, że jeśli to wszystko, co dziś przeżywamy, będziemy potrafili wykorzystać, to zrodzą się z tego właśnie konkretne punkty odniesienia na przyszłość.

KAI: Z jednej strony pandemia wymusza głębsze myślenie o sensie życia (nie tylko u wierzących przecież), z drugiej pojawiają się np. obawy, że część dotychczasowych uczestników niedzielnych praktyk do kościołów już nie powróci…

– Praktykowanie wiary jest owocem przyjęcia daru i łaski wiary, a więc obawy o to, czy ktoś wróci czy nie wróci jest w istocie pytaniem o jego życie wiarą. Trzeba raczej zapytać, na ile wszystko to, co teraz przeżywamy jest szansą na ewangelizację, na spotkanie z Dobrą Nowiną, na sięgniecie do głębszych pokładów naszego życia i wręcz na pewne duchowe przebudzenie. Jeśli to się dokona, jeśli w tym czasie „głębszego myślenia o sensie życia” nastąpi odkrycie Tego, który naprawdę nadaje sens naszemu życiu, to spotkanie na drodze sakramentalnej, kiedy będzie to w pełni możliwe, stanie się naturalną konsekwencją.

KAI: Ks. Tomas Halik napisał ostatnio: „Chodzić do kościoła na Mszę, świętować z innymi – to na pewno naturalne i dobre, ale – jak widać – nie na tym stoi chrześcijaństwo”. Rodzi się pytanie, czy nasze chrześcijaństwo nie nazbyt jednak było przywiązane do owego „chodzenia”, jako pewnego cotygodniowego trybutu, który trzeba spełnić, by spokojnie powrócić do „prawdziwego” życia?

– Być może przywiązanie do owego „chodzenia do kościoła” jest rzeczywiście pewną słabością. Wydaje mi się jednak, że wyzwaniem i dawniej i dziś jest nie tyle zastanawianie się nad trwałością czy nie tego „cotygodniowego trybutu”, ile wprowadzanie w misterium wiary, a więc swoista mistagogia sakramentalna, która nie tylko wyjaśnia i odpowiada na pytanie o cotygodniowe uczestnictwo w liturgii, ale nade wszystko w takie uczestnictwo wprowadza. Takie działania będą budowaniem naturalnego pomostu między liturgią a życiem.

KAI: W kościołach były tłumy – dziś jest garstka. Może i księża „przestawią” optykę, w tym sensie, że liczy się każdy, że może przyjdą czasy, że o każdego wiernego trzeba będzie walczyć, a to jest przedsmak?

– Znów, jakie przyjdą czasy i co nas czeka, tego nie wiemy. Wciąż mamy w kościołach ograniczenia ilościowe, trudno więc powiedzieć, ile faktycznie ludzi byłoby na liturgii, gdyby księża nie musieli ich przy drzwiach liczyć. Myślę, że trzeba się dziś skupić na tym, co jest i duszpastersko spróbować to wykorzystać. A dziś możliwe jest właśnie indywidualne oddziaływanie. Potrzebna jest nam tylko odwaga i kreatywna twórczość duszpasterska, by tak właśnie działać.

KAI: A może widok tej dzisiejszej garstki uświadomi księżom – oczywiście tym, którzy jeszcze tego świadomi nie są – że stojąc na przysłowiowej ambonie mają przed sobą nie tłum, ale sumę jednostek?

– Nie wiem, jaka jest powszechna świadomość w tym względzie. Chyba jednak ten, kto sam najpierw przyjmuje Ewangelię i potem głosi, wie, że ona ratuje życie konkretnych ludzi i jest skierowana do każdego. Jak to uchwycić w przepowiadaniu i jak się tego uczyć, to już inna sprawa. Nie wiem, czy ten czas jest najlepszy na taką naukę, zwłaszcza, że mówimy bezpośrednio do niewielkiej grupy ludzi, a za pośrednictwem transmisji tak naprawdę nie wiemy do kogo i w jakim zakresie docieramy. Ten problem jest chyba jednak na innym poziomie, a mianowicie na przeżywaniu osobistego spotkania z Ewangelią i na dzieleniu się z innymi tym, czym się samemu żyje.

KAI: Ostatnie badania (dla Onet) pokazały, że grupą wiekową najbardziej skłonną do refleksji nad sensem życia w obliczu pandemii nie są seniorzy, ale osoby najmłodsze, w wieku 18-24. Zaskakujące? A może bardziej niosące nadzieję?

– Mocne wydarzenia prowokują i rezonują wśród wszystkich. Jeśli zaś są takie wyniki badań, to znaczy, że być może ta właśnie grupa wiekowa, z uwagi na sam dynamizm życia czy pracy, poczuła się najbardziej dotknięta skutkami epidemii. Jeśli to wywołało w nich nie tylko obawy i lęk, ale też głębszą refleksję czy zastanowienie, to znaczy, że rzeczywiście rożne życiowe sytuacje są ze sobą ściśle powiązane i mocno rezonują w naszej świadomości.

KAI: Pandemia zintensyfikowała aktywność Kościoła w Internecie. Jedni chwalą, inni mówią o „cyber-kościółku”. Jak Ksiądz Prymas to ocenia?

– Z pewnością sama aktywność w Internecie – jak to już zostało powiedziane – jest odpowiedzią Kościoła na to, co się wydarza i na możliwości, jakie są dziś dostępne. Ukazuje także zaangażowanie i chęć, by korzystać z tych narzędzi dla podtrzymywania wspólnotowych więzi. Trzeba jednak pamiętać, jak przypomniał młodym papież Franciszek, że czym innym jest łączność, a czym innym komunikacja. Istnieje bowiem pokusa zamknięcia czy odizolowania i życia w świecie wirtualnym. Ale zarazem z pewną nadzieją ten sam papież dodaje, że jeśli technologia będzie przez nas traktowana jako środek, jako narzędzie, a nie cel, to nie będziemy jedynie przyklejeni do ekranu, ale naprawdę duchowo ze sobą złączeni.

KAI: Na koniec prośba o osobistą refleksję. Jak Ksiądz Prymas rozumie i przeżywa ten czas – jako człowiek, ale też jako biskup, który musi podejmować decyzje, mierzyć się z krytyką, brać odpowiedzialność za innych?

– Jest to dla mnie przede wszystkim czas na modlitwę. Dzień zaczynam Eucharystią i adoracją Jezusa w Najświętszym Sakramencie, a kończę modlitwą różańcową. Są to wydarzenia, które nadają perspektywę temu, co wraz z innymi codziennie przeżywam. Nie podejmuję teraz posług w parafiach, więc taki codzienny rytm życia ustawia też trochę inne działania.

Staram się systematycznie sięgać do tego, co nam mówi w tym czasie papież Franciszek, aby odnajdywać dla siebie światło do konkretnych działań. I stąd są mi bardzo bliskie w przeżywaniu tego czasu słowa papieża, że mamy prawo do nadziei, do nadziei Jezusa, która wnosi do naszych serc pewność, że Bóg potrafi wszystko obrócić ku dobru, bo nawet z grobu wydobywa życie.