Czas duchowego uzdrowienia – Franciszek jedzie na Maltę

Państwo joannitów

Malta bywa nazywana Wyspą św. Pawła. Statek, którym Apostoł Narodów był przewożony jako więzień do Rzymu rozbił się w czasie w burzy u wybrzeży Malty około 60 roku. Życzliwie przyjęty przez mieszkańców św. Paweł uzdrawiał chorych, m.in. ojca namiestnika Publiusza, co ułatwiło zaszczepienie tam chrześcijaństwa. Publiusz został pierwszym biskupem Malty. O trzymiesięcznym pobycie Apostoła na Malcie wspominają Dzieje Apostolskie (28, 1-11).

Rozwój Kościoła, mimo prześladowań, o których świadczą katakumby, trwał do inwazji Arabów. Rządzili oni Maltą od IX do XI wieku. Pozostałością tego okresu jest język maltański, podobny do arabskiego. Tamtejsi katolicy do dziś mówiąc o Bogu, używają słowa „Allach”.

Jednak nawet za panowania muzułmanów Maltańczycy zachowali swoją wiarę. Historyk Giovanni Abela pisał, że Malta była z Bożego ustanowienia „przedmurzem europejskiej cywilizacji chrześcijańskiej” w obliczu ekspansji islamu wokół Morza Śródziemnego.

W ciągu dziejów Malta przechodziła z rąk do rąk, znajdując się pod panowaniem fenickim, rzymskim, bizantyjskim, normańskim, hiszpańskim. Wreszcie w 1530 roku stała się państwem joannitów – rycerzy z Zakonu Szpitalnego św. Jana Jerozolimskiego, nazwanych z czasem kawalerami maltańskimi. Najbardziej znaczącym wydarzeniem historycznym za ich panowania była obrona wyspy przed flotyllą turecką w 1565 roku. Nazwa stolicy, La Valetta, pochodzi od nazwiska wielkiego mistrza Jeana Parisota de La Valette, który ta obroną kierował. Dzień, w którym Turcy odstąpili od oblężenia, 8 września, obchodzony jest jako święto narodowe Matki Boskiej Zwycięskiej.

Z okresu joannickiego pochodzi większa część zabytków architektury znajdujących się w tym kraju. Na Malcie tworzył przez pewien czas Caravaggio, malując tu co najmniej siedem swoich dzieł. „Ścięcie św. Jana Chrzciciela” wisi do dziś w stołecznej katedrze.

Ten „złoty wiek” Malty zakończył się w 1798 roku wypędzeniem zakonników przez Napoleona Bonapartego. Po Francuzach rządzili tam Brytyjczycy, którym w czasie II wojny światowej archipelag służył jako „niezatapialny lotniskowiec”. W 1964 roku Malta uzyskała niepodległość.

Religia państwowa

Malta należy do najbardziej katolickich państw Europy i świata. Katolicy stanowią tam 96 procent wśród 525 tysięcy mieszkańców. Katolicyzm jest religią państwową, co zostało zapisane w konstytucji Republiki Malty. Stanowi ona również, że „władze apostolskiego Kościoła rzymskokatolickiego mają obowiązek i prawo nauczać, które zasady są dobre, a które złe”. Lekcje religii są więc obowiązkową częścią szkolnej edukacji. Kościół prowadzi zresztą jedną trzecią szkół w kraju. Na państwowym uniwersytecie (dawne kolegium jezuitów) istnieje wydział teologiczny. Hymnem państwowym jest modlitwa, której autorem jest ks. Karm Psaila: „Strzeż, o Panie, tak jak zawsze strzegłeś, tej kochanej ojczyzny, opromienionej Twoim światłem…”.

W 1923 roku Malta była gospodarzem XXIV Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego, w 1991 roku międzynarodowego spotkania „Ludzie i religie”, organizowanego przez Wspólnotę św. Idziego, zaś w 2004 roku – Międzynarodowego Kongresu Kapłanów. Jednak najważniejszymi jak dotychczas wydarzeniami religijnymi były dwie wizyty Jana Pawła II: w dniach 25-27 maja 1990 i 8-9 maja 2001 roku oraz wizyta Benedykta XVI w dniach 17-18 kwietnia 2010 roku.

Archidiecezja maltańska jest od 1944 roku siedzibą metropolii, w której skład wchodzi utworzona w 1864 roku diecezja Gozo, położona na sąsiedniej wyspie o tej samej nazwie. W skład konferencji episkopatu wchodzi obecnie czterech biskupów (62-letni abp Charles Scicluna z Malty i jego biskup pomocniczy 58-letni Joseph Galea-Curmi oraz 58-letni bp Anthony Teuma z Gozo), jest też jeden biskup senior (76-letni abp Paul Cremona z Malty).

Dwaj Maltańczycy są nuncjuszami apostolskimi: 62-letni abp Joseph Spiteri w Libanie, a 63-letni abp Alfred Xuereb (były sekretarz papieża Benedykta XVI) – w Korei i Mongolii. Ponadto Maltańczykiem jest sekretarz generalny Synodu Biskupów 65-letni kard. Mario Grech, zaś abp Scicluna jest jednocześnie sekretarzem pomocniczym w Kongregacji Nauki Wiary.

Kard. Grech jest trzecim maltańskim członkiem kolegium kardynalskiego. Wcześniej do godności kardynalskiej zostali wyniesieni: w 1818 roku abp Fabrizio Sceberrasie Testaferrata (1757-1843), ówczesny sekretarz Kongregacji ds. Biskupów, a niemal dwa stulecia później, w 2012 roku, wybitny teolog, augustianin, o. Propero Grech (1925-2019).

W niewielkiej, liczącej 316 kilometrów kwadratowych, Malcie znajduje się aż 360 kościołów. Jeden z nich, tzw. Rotunda w miejscowości Mosta ma trzecią co do wielkości kopułę na świecie (o średnicy 40 metrów), po bazylice św. Piotra w Rzymie i świątyni Hagia Sofia w Stambule. Ośrodkami kultu maryjnego są sanktuaria w Mellieha i Ta’Pinu, które w 1990 roku odwiedził Jan Paweł II.

Tajemnice światła

Patronami Malty są święci: Paweł, Publiusz, Agata i Jerzy. Jedynym jak na razie, obok Publiusza, kanonizowanym (w 2007 roku) Maltańczykiem jest Dun Ġorġ – ks. Jerzy Preca (1880-1962), założyciel Stowarzyszenia Nauki Chrześcijańskiej, zajmującego się pracą oświatowo-wychowawczą. To on w 1957 roku zaproponował do prywatnego odmawiania pięć nowych tajemnic różańcowych, które nazwał „tajemnicami światła”. Przejął je Jan Paweł II i w 2002 roku wprowadził w całym Kościele.

Jest też troje lokalnych błogosławionych. Siostra Maria Adeodata Pisani i ks. Nazju Falzon zostali wyniesieni na ołtarze wraz z ks. Precą przez Jana Pawła II w 2001 roku. Tę potrójną beatyfikację odebrano jako formę uznania wielowiekowego, niezachwianego trwania Maltańczyków w wierze chrześcijańskiej i w łączności ze Stolicą Piotrową. W 2018 roku beatyfikowana została siostra Aniela Maria Littlejohn (1934-1995), zamordowana przez islamistów w Algierii.

Malta znajduje się w europejskiej czołówce pod względem praktyk religijnych. Choć co niedzielę do kościoła chodzi 35 proc. Maltańczyków, to ponad 60 proc. uważa się za praktykujących, a ponad 70 proc. deklaruje, że religia jest bardzo ważna w ich życiu. Co piąty katolik należy do stowarzyszenia lub ruchu kościelnego.

Według watykańskiego rocznika „Annuario Pontificio 2019” Malta ma ponad 400 księży diecezjalnych, 400 zakonników (w tym 350 kapłanów) i 825 sióstr zakonnych. Jednak liczba powołań kapłańskich i zakonnych spada.

Obrońcy życia

Maltańskie prawo całkowicie zakazuje aborcji. Podejmowane są wprawdzie próby jej depenalizacji, jednak obecny (od 2019 roku) prezydent Malty George Vella stanowczo zapowiedział, że nigdy nie podpisze „ustawy, która wiąże się ze zgodą na morderstwo”.

Władze tego kraju w negocjacjach akcesyjnych z Unią Europejską zapewniły swojemu krajowi całkowitą niezależność w decydowaniu o sprawach związanych z ochroną życia poczętego. Jednostronna deklaracja, wzorowana na protokole irlandzkim z 1992 roku, została dołączona do traktatu akcesyjnego. Krok ten poparły wszystkie główne partie polityczne.

Już jako członek Unii Europejskiej (od 2004 roku) Malta, razem m.in. z Polską, bezskutecznie zabiegała, aby w przyszłym Traktacie Konstytucyjnym UE znalazło się odniesienie do chrześcijańskiego dziedzictwa Europy. Porażką zakończyły się też protesty Malty i kilku innych krajów przeciwko decyzji o finansowaniu z budżetu UE doświadczeń na komórkach macierzystych embrionów. W 2009 roku maltański minister sprawiedliwości Carmelo Mifsud Bonnici ostro skrytykował wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu uderzający w obecność krzyży we włoskich szkołach. Zarzucił sędziom brak wrażliwości na czynniki kulturowe, które kształtują tożsamość narodową.

Przyjmując w 2005 roku nowego ambasadora Malty Benedykt XVI zwrócił uwagę, że mieszkańcy tego wyspiarskiego kraju, „wierni swym chrześcijańskim korzeniom rozumieją wagę swej misji również w obecnej delikatnej fazie historii Europy i świata”. – Naród maltański wie, że stanowi integralną część przestrzeni zwanej Europą i, pozostając w harmonii ze swymi szlachetnymi tradycjami duchowymi i kulturowymi, które wyróżniały go w ciągu wieków, pragnie uczynić wszystko, aby wspólnota europejska trzeciego tysiąclecia nie zatraciła dziedzictwa wartości kulturalnych i religijnych ze swej przeszłości – stwierdził papież.

Jednak w maju 2011 roku, rok po wizycie Benedykta XVI, w czasie której papież wzywał do obrony nierozerwalności małżeństwa, ponad połowa głosujących w referendum Maltańczyków opowiedziała się za legalizacją rozwodów w sytuacji, gdy para małżeńska po czteroletniej separacji nie ma realnych szans na pojednanie. W 2014 roku tamtejszy parlament zalegalizował związki partnerskie, także homoseksualne, którym przyznał również prawo do adopcji dzieci. Trzy lata później umożliwił zawieranie „małżeństw” przez osoby tej samej płci. W międzyczasie, w 2015 roku, zalegalizowano również sztuczne zapłodnienie. Wzrasta także liczba par żyjących bez ślubu kościelnego lub w wolnym związku.

Bezpieczna przystań

Arcybiskup Scicluna ma nadzieję, że wizyta Franciszka w jego kraju stanie się czasem duchowego uzdrowienia Maltańczyków. – Papież przyjeżdża, żeby powiedzieć nam o Jezusie, który naznacza naszą historię od dwóch tysięcy lat, od spotkania Maltańczyków z św. Pawłem. Papież przyjeżdża też, żeby utwierdzić nas w wierze – podkreśla hierarcha.

W liście pasterskim do wiernych maltańscy biskupi zwrócili uwagę, że Franciszek przyjedzie jako zwiastun Bożego miłosierdzia. – Wśród wyrażeń, których często używa papież jedno brzmi: „Imieniem Boga jest miłosierdzie”. Franciszek przybywa do nas, do serca Morza Śródziemnego, z przesłaniem miłosierdzia, które nie jest tylko zachętą, by przyjąć od Boga Jego dar miłosierdzia, ale także zobowiązaniem do przyjęcia i dzielenia się tym darem między nami i z innymi, w myśl słów Jezusa: „Bądźcie miłosierni, jak wasz Ojciec w niebie jest miłosierny” – tłumaczył w rozmowie z KAI abp Scicluna.

Już w 2020 roku przedstawiono hasło i logo papieskiej podróży. Hasłem są słowa zaczerpnięte z biblijnej księgi Dziejów Apostolskich: „Okazywali nam niespotykaną życzliwość” (Dz 28,2). Natomiast w logo umieszczono ręce wznoszące się do krzyża z okrętu zdanego na łaskę fal. Stanowią one znak gościnności chrześcijanina dla bliźniego oraz pomocy dla osób, które znalazły się w trudnej sytuacji, zdanych na łaskę losu. Łódź natomiast przypomina dramatyczną historię rozbicia się okrętu wiozącego św. Pawła Apostoła u wybrzeży Malty oraz gościnność z jaką Maltańczycy go przyjęli.

Bez wątpienia jest to także nawiązanie do pomocy, jakiej Malta udzielała w ostatnich latach migrantom z Afryki próbującym przedostać się do Europy przez Morze Śródziemne. Abp Scicluna przypomina, że jedna z teorii odnoszących się do pochodzenia słowa Malta mówi, iż fenicki rdzeń „malat” znaczy: „bezpieczna przystań”. – Ze względu na naturalne porty jakie mamy na Malcie jesteśmy bezpieczną przystanią dla przeprawiających się na łodziach. Malta jest w pewnym sensie powołana geofizycznie, a nawet geopolitycznie, by być miejscem, do którego przybywają ludzie w potrzebie. Jesteśmy miejscem przyjęcia i gdzie można odpocząć – wyjaśnia hierarcha.

W pierwszym dniu swej wizyty Franciszek spotka się z prezydentem, premierem, przedstawiałem władz i korpusem dyplomatycznym w Pałacu Wielkich Mistrzów w La Valletcie, po czym katamaranem popłynie na wyspę Gozo. Przewodniczyć tam będzie spotkaniu modlitewnemu w narodowym sanktuarium Maryjnym Ta’Pinu. Następnego dnia odwiedzi grotę św. Pawła w Rabacie, odprawi Mszę św. we Florianie i spotka się z migrantami w ośrodku Laboratorium Pokoju im. Jana XXIII w Hal Far.