Jak to z diecezjami było

W chwili rozpoczęcia przemian ustrojowych w Polsce w 1989 r. Kościół katolicki składał się z 27 jednostek terytorialnych, w tym 5 archidiecezji, będących stolicami metropolii (prowincji kościelnych) i 22 diecezji. Wśród tych ostatnich znajdowały się tzw. diecezje karłowate na wschodzie kraju: archidiecezja w Białymstoku i Lubaczowie oraz diecezja w Drohiczynie, obejmujące pozostałe w Polsce tereny, które wcześniej wchodziły w skład archidiecezji wileńskiej i lwowskiej oraz diecezji pińskiej. Największą pod względem obszaru była diecezja warmińska - ponad 24,5 tys. km2, następnie archidiecezja wrocławska - ponad 20,6 tys., najmniejsze zaś to: diecezja w Lubaczowie i diecezja gdańska - 1936 km2. Przeciętna wielkość diecezji wynosiła 11,4 tys. km2. Pierwszą reformą strukturalną o wielkim znaczeniu duszpasterskim było reaktywowanie - po 44 latach formalnego nieistnienia - diecezji wojskowej, Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. Biskupem polowym został ks. prał. Sławoj Leszek Głódź, przedtem pracownik watykańskiej Kongregacji Kościołów Wschodnich. Następnie Ojciec Święty Jan Paweł II w podczas swego pobytu w Białymstoku 5 czerwca 1991 r. zmienił status dwóch jednostek "karłowatych" - archidiecezji w Białymstoku i diecezji w Drohiczynie, ustanawiając archidiecezję białostocką i diecezję drohiczyńską oraz mianując dotychczasowych administratorów apostolskich w tych miastach odpowiednio arcybiskupem białostockim i biskupem drohiczyńskim. Fakt ten miał dużą wymowę również w dziedzinie politycznej, gdyż w ten sposób nastąpiło faktyczne (i formalno-prawne) uznanie przez Kościół kształtu naszej granicy wschodniej. Stało się możliwe dzięki pewnej liberalizacji po drugiej stronie granicy, umożliwiającej odtworzenie tam struktur Kościoła katolickiego. Podczas 243 zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski (10 października 1990 roku) została ustanowiona specjalna Komisja ds. nowego podziału administracyjnego Kościoła w Polsce, której przewodniczył kard. Franciszek Macharski, metropolita krakowski. W ramach jej prac została rozpisana ankieta do wszystkich biskupów diecezjalnych w sprawie reorganizacji diecezji w Polsce. Do końca grudnia tego roku wpłynęły odpowiedzi ze wszystkich diecezji, które stały się podstawą do opracowania nowego podziału administracyjnego. Prace komisji - przy współudziale nuncjusza - trwały przez rok, a 30 października 1991 zostały one przedłożone Stolicy Apostolskiej.