Korzenie, tolerancja i dialog

Papież Benedykt XVI w czasie pierwszej wizyty w Niemczech odwiedził synagogę kolońską i spotkał się z przedstawicielami Żydów niemieckich. Naśladując wielkiego swego Poprzednika - Jana Pawła II ponownie wezwał do dialogu i katechezy nt. Żydów i judaizmu: „Kościół jest świadom swego obowiązku przekazywania, tak w k a t e c h e z i e, jak i w każdym aspekcie swego życia, tej nauki młodym pokoleniom (…). Jest to zadanie szczególnej wagi, ponieważ także dzisiaj niestety pojawiają się znowu przejawy antysemityzmu i rozmaite formy ogólnej wrogości wobec obcokrajowców” (Kolonia, 19 sierpnia 2005). Główna myśl tego ważnego przemówienia wskazała na Dekalog jako wspólne dziedzictwo i zobowiązanie: „Dziesięć Przykazań – powiedział Papież – nie jest ciężarem, lecz wskazaniem drogi ku pełni życia” (tamże). Wspólne biblijne korzenie zobowiązują chrześcijan i Żydów do wzajemnego szacunku, przyjaźni, pamięci i pojednania. W systematycznej katechezie dzieci, młodzieży i dorosłych jest wciąż wiele do zrobienia w sprawie przedstawienia Żydów i judaizmu w sposób uczciwy i obiektywny, wolny od przesądów i urazów, z pełną świadomością wspólnego dziedzictwa religijnego. Dialog chrześcijańsko-żydowski musi przejść z poziomu oficjalnych spotkań komisji teologicznych i przywódców religijnych do sal katechetycznych, wykładowych i miejsc codziennego życia wyznawców obydwu religii.

1. Wspólne korzenie i więzi w programie nauczania

Relacja Kościoła z narodem żydowskim posiada bogatą i złożoną historię. Pierwszym celem katechezy nt. relacji judaizmu i chrześcijaństwa powinno być – zgodnie ze wskazaniami soborowej deklaracji Nostra aetate i noty Komisji ds. Stosunków Religijnych z Judaizmem nt. właściwego przedstawiania Żydów i judaizmu w głoszeniu słowa Bożego i katechezie Kościoła katolickiego – „pogłębienie, poprzez […] wysiłek wychowawczy, dokładnej znajomości szczególnej «więzi», która nas jako Kościół wiąże z Żydami i z judaizmem, oraz uczenie szacunku i miłości do innych” (DRN 4; Nota, s. 62). W polskiej katechezie po II Soborze Watykańskim dokonano poważnej reinterpretacji nauczania na temat Żydów i judaizmu. Dotyczy to zarówno oficjalnych dokumentów, jak i katechizmów, podręczników dla katechizowanych oraz podręczników metodycznych dla katechetów. Pierwszymi, który prześledzili owe zmiany byli bp Piotr Skucha i ks. Jerzy Bagrowicz (por. też A. Läpple, Od egzegezy do katechezy. NT, s. 80-87 – zwłaszcza wskazania szczegółowe odnośnie poszczególnych poziomów nauczania). Autorzy ci podkreślają, że „analiza dokumentów, jakimi są katechizmy i podręczniki, nie wyjaśnia całości katechizacji, bo przecież najwięcej dokonuje się w żywym kontakcie na katechezie. Brak nadto u nas badań socjologicznych o stanie świadomości dzieci i młodzieży na temat Żydów i judaizmu. Nie wiadomo, na przykład, w jakim stopniu rodzina kształtuje świadomość młodych na ten temat” (por. Żydzi i judaizm w przepowiadaniu i katechezie Kościoła po II Soborze Watykańskim, w: Dzieci jednego Boga, red. W. Chrostowski, Warszawa 1991, s. 280-290; Żydzi i judaizm w katechezie Kościoła katolickiego, Znak 48/1996 z. 3, s. 68-84). J. Bagrowicz przeanalizował najważniejsze katechizmy i podręczniki przedwojenne i powojenne do okresu reformy oświaty i powrotu katechezy do polskich szkół (por. tamże, s. 77-84). W obowiązującym w Polsce „Programie nauczania religii” (2001) kwestia szczególnych «więzi» z Żydami i z judaizmem pojawia się najpierw na poziomie klasy IV szkoły podstawowej jako ogólne wprowadzenie w ideę „Przymierza Boga z ludźmi” oraz kilka tematów szczegółowych związanych z historią Izraela: „Powołanie Abrahama”, „Powołanie i posłannictwo Mojżesza”, „Wędrówka narodu wybranego przez pustynię”, „Przymierze na Synaju”, „Bóg z miłości do ludzi daje Dekalog”, „Józef egipski”, „Dawid, psalmy” (PNR, s. 48-50).