Karnawał: Między Marzanną a Mięsopustem

Pożegnanie zimy czyli egzekucja śmierci W wielu regionach Europy obchody karnawału zmieszały się z dawnymi pogańskimi obrzędami wiosennymi. Istotą tych obrzędów było zwycięstwo nad zimą, utożsamianą w większości pogańskich kultur ze śmiercią. Wiosenne odradzanie się przyrody było w wielu częściach Polski czczone topieniem lub paleniem "Marzanny", kukły ze słomy, ubranej w stare szmaty, symbolizującej zimę i śmierć. Dziewiętnastowieczny badacz polskiego folkloru, Oskar Kolberg, podaje wiele przykładów tego typu obrzędów. Towarzyszyło im chodzenie przebierańców po domach, zwyczaj przypominający kolędowanie. Zestaw postaci tych "kolędników", zwanych śmierguśnikami, był jednak odmienny. Kluczową rolę odgrywała słomiana kukła, zwana w niektórych regionach Podkoziołkiem. Bardzo ciekawym, żywym do dziś, zwyczajem jest "ścinanie śmierci" w Jedlińsku koło Radomia, we wtorek przed Popielcem. Policjant przyprowadza śmierć przed sąd. Po rozprawie kat ścina zbrodniarkę, przypominając jej uprzednio o żalu za grzechy i skrusze. Najciekawsze jest jednak połączenie tego obrzędu z karnawałem. W trakcie "procesu" "świadkowie" opisują hulanki, podczas których śmierć tak się zapamiętała w zabawie, że w pijackim szale zgubiła kosę, a potem dała się pojmać. Zabawa ta zwana jest również kusakami, zapewne od określenia wtorku przed Popielcem "kusym wtorkiem". Podobne połączenie pogańskiej tradycji z karnawałem obserwujemy na Mazowszu. Sądzono tam i ścinano kukłę zwaną "Mięsopustem". To zresztą nie tylko polska specyfika. W Nicei na Lazurowym Wybrzeżu karnawał kończy się spaleniem kukły króla – odpowiednika naszego Mięsopusta. Król ten pojawia się nie tylko w południowej Francji. W Barcelonie zwany jest don Carnal (od słowa carne, oznaczającego mięso). W ten oto sposób tradycje żegnania zimy przekształciły się w obyczaj żegnania karnawału. Współczesność czyli szaleństwo w Rio Dziś karnawał to mieszanka różnych tradycji i zwyczajów. Ale nie tylko. Na to wszystko nałożyła się współczesność: kampanie promocyjne różnych firm, występy znanych artystów, "uatrakcyjnianie" zabawy przez animatorów kultury i stacje telewizyjne, jednym słowem cały przemysł rozrywkowy. W Europie najsłynniejsze są karnawały w Wenecji, Nicei, Wiedniu oraz na Wyspach Kanaryjskich. Na świecie prym wiedzie Rio de Janeiro. Tradycje zabawy w Rio sięgają XVII wieku. Każdego roku przyjeżdżają tam miliony ludzi. Centrum zabawy znajduje się pod trzydziestometrową rzeźbą Chrystusa, który w geście rozłożonych rąk czuwa nad miastem. Konkursy samby, będące istotnym składnikiem obchodów mają już zupełnie inne, odległe od Europy, korzenie.