Papież o XII-wiecznej teologii

Ojciec Święty przypomniał, że odrodzenie teologii było możliwe dzięki reformie wprowadzonej na przełomie XI i XII wieku przez jego poprzednika na Stolicy Piotrowej, Grzegorza VII. Jej celem było przezwyciężenie symonii i zlikwidowanie mieszania się władz świeckich w obsadę stanowisk kościelnych, a zatem uwolnienie Kościoła spod tej władzy i jego scentralizowanie wokół Następcy Piotra.

Posłuchaj słów Benedykta XVI skierowanych do Polaków »

Mówiąc o rozkwicie teologii łacińskiej w XII wieku Benedykt XVI zaznaczył, że powstały w tym okresie dwa modele jej uprawiania: jeden – monastyczny – zrodził się w klasztorach, podczas gdy drugi – scholastyczny – związany był ze szkołami (scholae). Niektóre z nich, jak zauważył papież, dały początek średniowiecznym uniwersytetom.
W XII-wiecznych klasztorach szczególne miejsce zajmowała teologia biblijna - przypomniał mówca. Mnisi pobożnie czytali i wsłuchiwali się w Słowo Boże, a jednym z głównych ich zajęć była lectio divina, czyli modlitewne odczytywanie Biblii. Do zrozumienia całej głębi świętego tekstu nie wystarcza bowiem pobieżne jego odczytanie, lecz konieczna jest jego lektura duchowa. W szkole Ojców Biblia była interpretowana alegorycznie, aby na każdej stronicy odczytywać to, co mówi ona o Chrystusie i Jego zbawczym dziele. Teologia monastyczna z przygotowaniem literackim łączyła duchowe, wychodząc z przekonania, że pragnienie poznania i umiłowania Boga, wychodzącego nam na spotkanie w swoim Słowie prowadzi do pogłębienia tekstów biblijnych w każdym ich wymiarze.

Teologia monastyczna podkreślała także postawę modlitwy, która powinna uprzedzać, towarzyszyć i dopełniać studium Pisma. Teologia staje się w ten sposób medytacją, modlitwą, pieśnią uwielbienia i nakłania do szczerego nawrócenia. W tym kontekście Benedykt XVI zachęcił wiernych, by każdego dnia poświęcali czas na rozważanie Biblii, aby Słowo Boże stało się lampą oświecającą naszą drogę na ziemi. Przypomniał, iż ubiegłoroczny Synod Biskupów o Piśmie Świętym w życiu i misji Kościoła podkreślił znaczenie duchowego podejścia do Pisma i odczytywania go w duchu, w jakim zostało spisane.

Benedykt XVI zaznaczył następnie, że teologia scholastyczna zachęca nas, abyśmy odpowiadali każdemu, który domaga się od nas zdania sprawy z nadziei, która jest w nas. Przypomina nam, że między wiarą a rozumem istnieje naturalna przyjaźń, mająca swe podstawy w samym porządku stworzenia. „Wiara jest bowiem otwarta na wysiłek zrozumienia, a rozum ze swej strony dostrzega, że wiara go nie umartwia, lecz przeciwnie, pobudza do szerszych i wyższych horyzontów” – podkreślił papież. Przytoczył słowa encykliki Jana Pawła II „Fides et Ratio”: „Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy”. Zaznaczył, że prawdziwe poznanie wymaga umiłowania prawdy.

Zasługą modelu scholastycznego było budzenie zaufania do rozumu. Przedstawiciele tego nurtu pragnęli ukazać racjonalność tajemnic dotyczących Boga i człowieka, w które wierzy się wiarą, ale pojmuje również umysłem. Metoda scholastyczna dążyła do ukazania jedności i zgodności objawienia chrześcijańskiego, podkreślając znaczenie logiki. „Także dziś, przy czytaniu summ scholastycznych uderza nas ich logiczność i jasność, wzajemne powiązanie logiczne argumentów oraz głębia niektórych intuicji” – powiedział papież.

Następnie streścił swe nauczanie w głównych językach i pozdrowił pielgrzymów z różnych krajów w ich językach. Po polsku Ojciec Święty powiedział: „Bracia i siostry, drodzy Polacy! Bardzo serdecznie pozdrawiam was i waszych bliskich. Dzisiaj wspominamy świętych apostołów Szymona i Judę Tadeusza. Szymon jest nam znany z gorliwości w wierze. Juda Tadeusz zachęca wiernych do ufności w miłosierdzie Chrystusa. Wzywany jest w szczególnych potrzebach. Ich relikwie znajdują się w bazylice św. Piotra. Polecając was wstawiennictwu tych świętych patronów, z serca wam błogosławię!”