Topografia terroru

Dzięki tej trasie można poznać w Moskwie miejsca, gdzie znajdowały się obozy dla jeńców wojennych, w tym żołnierzy wojny 1920 roku. Dowiedzieć się można, że dzisiejszy zaułek Staropanski przejął nazwę od rejonu Staryje Pany, gdzie Polacy osiedlali się od XVI wieku. Audioprzewodnik opowiada też o historii kościoła katolickiego w zaułku Milutinskim, dziś zmienionego nie do poznania w wyniku zniszczeń i przebudowy.

Chociaż Memoriał opracował dotychczas kilka audioprzewodników po miejscach związanych z represjami stalinowskimi, "polski" przewodnik jest pierwszym poświęconym konkretnej grupie narodowościowej. To efekt współpracy Memoriału z Ośrodkiem KARTA. Polska organizacja przygotuje wersję przewodnika w języku polskim; obecnie działa on w wersji rosyjskiej i angielskiej.

Memoriał od dawna prowadzi program o nazwie "Topografia terroru", w ramach którego bada i opisuje miejsca w Moskwie związane z historią represji. Upamiętnia imiennie ofiary tych represji w ramach projektu "Ostatni adres" - umieszcza na moskiewskich budynkach tabliczki z informacją o lokatorach, którzy padli ofiarą terroru lat 30. Celem audioprzewodników jest pokazanie w prostej formie zawartości archiwów i danych zebranych przez Memoriał. "Chodzi o to, by znaleźć nowy sposób na opowiedzenie tej historii" - mówi PAP koordynatorka projektu Natalia Barysznikowa.

"Polską" trasę po Moskwie opracowano w aplikacji izi.TRAVEL, którą można zainstalować na smartfonie i w ten sposób słuchać historii budynków mijanych w trakcie spaceru. Taka forma przewodnika to łatwa podróż w historię XX wieku - mówi Barysznikowa. Na stronie internetowej można odbyć spacer wirtualnie - odsłuchać wersji dźwiękowej lub przeczytać tekst o każdym obiekcie, obejrzeć związane z nim zdjęcia archiwalne.

Obiekty w "polskim" przewodniku związane są historią represji i aresztowań przed wrześniem 1939 r. Autorzy sięgnęli do różnych źródeł, w tym do materiałów Memoriału i archiwów. Do przewodnika włączyli np. dwa obiekty upamiętnione w ramach projektu "Ostatni adres". Wśród nich - dom przy ulicy Miasnickiej 15, gdzie mieszkała polska rodzina Włastowskich. Trzej bracia z tej rodziny zostali aresztowani i zginęli w represjach lat 30.

Lektorem audioprzewodnika "Represje wobec Polaków w Moskwie" jest Aleksandr Gurjanow, szef polskiej sekcji Memoriału.

Z badań Stowarzyszenia Memoriał wynika, że ofiarą masowych represji do jesieni 1939 roku padło ponad 180 tysięcy Polaków, emigrantów z Polski oraz ludzi, których oskarżono o związki z Polską. Po 1939 roku liczbę ofiar wśród Polaków i polskich obywateli innych narodowości Memoriał szacuje na 530-570 tysięcy ludzi. Jak piszą autorzy audioprzewodnika, w latach ZSRR polska społeczność, która żyła w Moskwie przed 1917 rokiem, została faktycznie zniszczona. Dzięki trasie opracowanej przez Memoriał poznać można miejsca będące świadectwem jej istnienia.