Co zawiera wniosek do TK ws. aborcji eugenicznej?

Autorem wniosku do Trybunału Konstytucyjnego jest poseł Bartłomiej Wróblewski (PiS). Wniosek o sygnaturze K13/17 liczy 31 stron i załączniki w postaci listy podpisów posłów.

We wniosku poseł pyta o to, czy możliwość przerywania ciąży ze względu na chorobę dziecka - zapisana w ustawie z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży - jest zgodna z kilkoma artykułami Konstytucji RP.

Chodzi o art. 30 (przyrodzona i niezbywalna godność człowieka), art. 32 (równe traktowanie przez władze publiczne) i art. 38 (gwarancje prawnej ochrony życia dla każdego człowieka), a także art. 2, mówiący o tym, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, a w szczególności przyporządkowaną tej zasadzie zasadą określoności przepisów prawa.

Zaskarżone zostały przepisy art. 4a ust. 1 pkt 2 oraz art. 4a ust. 2 zd. 1 ustawy z 7 stycznia 1993 r.

Zgodnie z art. 4a ust. 1 pkt 2: "Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu".

Z kolei, zgodnie z art. 4a ust. 2 zd. 1: "W przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2 przerwanie ciąży jest dopuszczalne do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej;(...)".

Przesłanka eugeniczna – konstytucyjnie wątpliwa

Zdaniem posła, analiza przesłanki eugenicznej prowadzi do wniosku, że samo (duże) prawdopodobieństwo - a nie fakt - upośledzenia (ciężkiego i nieodwracalnego) płodu może przesądzać o dopuszczalności aborcji; po drugie – że samo (duże) prawdopodobieństwo - a nie fakt wystąpienia - choroby (nieuleczalnej i zagrażającej życiu płodu) może samodzielnie przesądzać o dopuszczalności aborcji.

W opinii Wróblewskiego, interpretacja i zastosowanie tych przesłanek w praktyce doprowadziły do ustalenia treści przepisu, który „budzi zasadnicze wątpliwości natury konstytucyjnej”.

Wykładnia pierwszej przesłanki („ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu”) prowadzi do wniosku, że możliwe jest przerwanie ciąży w sytuacji, gdy upośledzenie dziecka w żaden sposób nie zagraża jego życiu, życiu lub zdrowiu matki, ani rozwojowi umysłowemu dziecka.

Uznanie za dopuszczalne przerwanie ciąży w sytuacji zdiagnozowania zespołu Turnera, łamliwości kości, czy niewykształcenia jednej dłoni i przedramienia wskazuje, że nawet obiektywna wykładnia tej przesłanki nie chroni przed selekcją jednostek niewątpliwie zdolnych do życia, w tym zdolnych do ukończenia uniwersytetu i wykonywania zawodów zaufania publicznego (np. kobiety z zespołem Turnera wykonują w Polsce zawód lekarza).

Tym samym zaskarżony przepis jest anachroniczny, gdyż rozmija się z możliwościami współczesnej medycyny, w tym medycyny reparatywnej umożliwiającej skuteczną terapię.

Wykładnia drugiej przesłanki ("nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu") dopuszcza przerwanie ciąży w przypadku choroby nieuleczalnej kwalifikowanej przez zagrożenie życia dziecka. Obie sytuacje wskazane w tym przepisie nie są jednak porównywalne.

Przepis w obu przypadkach wprowadza tzw. mocne dozwolenie na praktyki selekcyjne i to w sytuacji podejrzenia o defekt. Z jednej strony zakazuje aborcji, gdy nieuleczalna choroba nie zagraża życiu płodu, prowadząc "jedynie" do inwalidztwa urodzonego dziecka, z drugiej strony dopuszcza aborcję, gdy to samo inwalidztwo wynika z wady genetycznej płodu.

"Nie istnieje rozsądne wytłumaczenie, dlaczego pewne uszczerbki miałyby usprawiedliwiać aborcję w przypadku, w którym wynikają one z wady genetycznej płodu, a nie usprawiedliwiały jej natomiast w przypadku, w którym wiążą się z chorobą doświadczaną przez płód" - podkreśla we wniosku poseł Bartłomiej Wróblewski.

Przesłanka „stymuluje praktyki eugeniczne”

Skarżony przepis „stymuluje praktyki eugeniczne”. Dlaczego? Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (13 października 2005, 12 czerwca 2008 i 6 maja 2010), nieprzerwanie ciąży z przyczyn określonych w przesłance eugenicznej jest czynem zabronionym, który prowadzi do odpowiedzialności odszkodowawczej.

Sytuacja taka nie ma jednak miejsca, gdy przeprowadza się aborcję na skutek błędnego stwierdzenia wady płodu, która w rzeczywistości nie wystąpiła. Aborcja nie rodzi wówczas jakiejkolwiek odpowiedzialności, gdyż sam poszkodowany zostaje unicestwiony z inicjatywy jedynych osób, które mogłyby domagać się zadośćuczynienia jego prawom.

Dopuszczalność przerwania ciąży ze względu na prawdopodobieństwo upośledzenia lub choroby płodu skutkuje zatem w praktyce przyjęciem domniemania na niekorzyść życia dziecka poczętego. Tymczasem zgodnie z orzeczeniem TK z 7 stycznia 2004, powinna być stosowana zasada "in dubio pro vita humana" - "wszelkie możliwe wątpliwości co do ochrony życia ludzkiego powinny być rozstrzygane na rzecz tej ochrony".

Zgodnie ze sprawozdaniami Rady Ministrów z wykonania ustawy z 7 stycznia 1993 r., w 2015 zarejestrowano 1000 przypadków aborcji z powodów eugenicznych, w 2014 – 921, 2013 – 718, 2007 – 287, a w 2002 – 82. Widać zatem stały wzrost aborcji w oparciu o tę przesłankę.

Eugenika sensu stricto

Poseł Wróblewski analizuje przyczyny, dla jakich wprowadzono do ustawy przepisy o przesłance eugenicznej. Jego zdaniem - a powołuje się przy tym na analizę prof. Włodzimierza Wróbla dla Biura Analiz Sejmowych z 2007 r. - pierwszym uzasadnieniem była "dbałość o jakość przekazywanej informacji genetycznej, a zatem eugenika sensu stricto".

Przerwanie ciąży z powodów eugenicznych próbuje się uzasadniać także względami osobistymi. Wzgląd na ewentualny dyskomfort życia chorego, jego niską "jakość" w sensie komfortu psychofizycznego, życie w pokrzywdzeniu, czy nieuchronność śmierci nieuleczalnie chorego nie usprawiedliwiają jednak prawnie ani zabójstwa eutanatycznego (art. 150 k.k.), ani odmowy udzielenia pomocy w takiej sytuacji (art. 160 i 162 k.k.).

Domniemanego uzasadnienia zabiegu przerwania ciąży ze wskazań eugenicznych poszukuje się także we współczuciu dla rodziców, gdyż wychowywanie niepełnosprawnego dziecka wiązałoby się z ciężarami organizacyjnymi, finansowymi i osobistymi, lub w okolicznościach związanych z osobą samej kobiety ciężarnej, jej wolnością oraz określonym stanem równowagi psychicznej, który może ulec zakłóceniu w sytuacji świadomości, że rozwijający się płód może być upośledzony lub nieuleczalnie chory.

Niewątpliwie taka świadomość może wywoływać określone negatywne emocje i stany psychiczne. Mogą mieć one różny wymiar w zależności od sytuacji objętej zaskarżonym przepisem: większy w sytuacji podejrzenia nieuleczalnej choroby skutkującej śmiercią dziecka jeszcze w łonie matki lub wkrótce po urodzeniu, nieporównywalnie mniejszy w sytuacji, gdy upośledzenie płodu polega na ograniczeniu jego sprawności fizycznej w przyszłości.