Cmentarz z uśmiechem

Przed niedużą nekropolią w Sapanta w regionie Maramuresz co chwilę zatrzymuje się autokar. Niemcy, Japończycy, Polacy uzbrojeni w aparaty biegną między nagrobki i pozują do zdjęć. Wystarczy rzut oka i już wiadomo, kto leży w grobowcu. Pierwszy z pochowanych przez większość życia zajmował się wypasem owiec. Drugi - podobnie. Trzeci lubił się zabawić - na jego nagrobku artysta namalował dwóch mężczyzn siedzących nad flaszką przy stole (prawdopodobnie to śliwowica - domowa palinka jest w Rumunii popularnym napojem). - Choć istnieje on już kilkadziesiąt lat, nie są mi znane żadne badania na jego temat - mówi dr Agnieszka Chwieduk, antropolog z uniwersytetu w Poznaniu. Właśnie wybiera się do Rumunii by m.in. zbadać czy mieszkańcy wsi też uważają nekropolię za radosną. - Myślę jednak, że traktują cmentarz podobnie jak my nasze - sądzi. - Odejście najbliższych nie jest dla nich lżejsze dzięki namalowanym na nagrobkach kwiatom. W prawosławiu zwyczaje związane ze śmiercią mają nieco inny charakter niż w katolicyzmie. - Na cmentarzach wyznawcy prawosławia zachowują się z godnością, nie śmieją się. Ale już hymny śpiewane podczas nabożeństw za dusze zmarłych mają optymistyczną, pełną nadziei treść - mówi ksiądz Paweł Minajew, proboszcz prawosławnej parafii św. Mikołaja w Poznaniu. - Być radosnym jest łatwiej, ponieważ w teologii prawosławnej nie ma czyśćca, a do piekła trafiają najwięksi grzesznicy - dodaje. Ks. Minajewa nie dziwi, że mieszkańcy Sapanty nazywają swój cmentarz wesołym, bo każda prawosławna nekropolia w pewnym stopniu taka jest. Nawet jeżeli nie znalazł się żaden artysta gotów wypisywać na nagrobkach humorystyczne epitafia. Pierwszy nagrobek pojawił się w 1935 r. Wyrzeźbił go miejscowy artysta Ioan Stan Patras. Błękitny, ozdobiony kolorowym prostym obrazkiem krzyż spodobał się mieszkańcom wsi. Patras do lat 60. XX w. malował na nagrobku każdej osoby to, co najbardziej lubiła robić za życia, a często także i okoliczności, w jakich zmarła. Dziś nagrobki wykonuje jego uczeń. Epitafium teściowej Cmentarz to kopalnia wiedzy o mieszkańcach Sapanty. Na większości kobiecych nagrobków można zobaczyć panie przy kołowrotkach. Tkanie wełnianych koców i dywanów było i wciąż jest popularnym w Maramureszu zajęciem. Płoty w Sapancie obwieszone są przeznaczonymi na sprzedaż pledami. Mężczyźni mieli bardziej zróżnicowane zajęcia. Na starszych grobach widać, jak pasą owce, na nowszych prowadzą traktory. Bez problemu rozpoznamy, który nagrobek należy do księdza, weterynarza, lekarza, hodowcy winorośli czy wielbiciela gry w backgammon. Turystów najbardziej przyciągają nagrobki przedstawiające w zadziwiająco prosty sposób tragiczną śmierć. Na Wesołym Cmentarzu można trafić na grób topielca lub człowieka rozjechanego przez pociąg. Niektóre sceny są drastyczne. Na nagrobku z 1941 r. widzimy rozstrzeliwanego człowieka, a potem jego ciało już bez głowy. Wszystkie portrety są jednak kolorowe, namalowane w naiwnym stylu. Pod obrazkami wypisano humorystyczne epitafia, np.: "Tu leży moja teściowa. Gdyby żyła rok dłużej, leżałbym tutaj ja". - Patras, który był ludowym artystą, wyrzeźbił życie na cmentarzu - komentuje dr Chwieduk. - Artystyczna konwencja przyjęła się we wsi. Nas to bawi, bo katolickie groby są powściągliwe w ornamentyce, a pogrzeby statyczne. Jak oddalić śmierć Wokół Wesołego Cmentarza rozkręcił się turystyczny biznes. W ubogim, leżącym tuż przy ukraińskiej granicy regionie Maramuresz Sapanta wyróżnia się dobrobytem. Przyjezdni zostawiają pieniądze w gospodarstwach agroturystycznych, kupują pamiątki. Miniatura nagrobka kosztuje równowartość 10 euro. - Śmierć dziś staje się gadżetem. Otaczając się nią, oddalamy ją od siebie - tłumaczy dr Chwieduk. - Wracając z Sapanty, patrzymy na wiszący pod lusterkiem breloczek-nagrobek i myślimy: fajnie umierać, gdy ma się taki grób. Ale gdy nadejdzie nasz czas, czy Sapanta w ogóle przemknie nam przez myśl?