Ratyfikacja Europejskiej Konwencji Bioetycznej - opinie prawników

Opinia 3 - prof. dr hab. Włodzimierz Wróbel W momencie ratyfikacji każdej umowy międzynarodowej staje się ona zgodnie z Konstytucja RP częścią polskiego systemu prawa, o ile zawiera normy, których treść umożliwia ich bezpośrednie stosowanie. Umowa międzynarodowa ma przy tym wyższą moc derogacyjną niż ustawa, stoi tym samym na wyższym szczeblu w hierarchii źródeł prawa. Z reguły wprowadzanie umów międzynarodowych do wewnętrznego systemu prawnego - z uwagi na ich specyfikę, język oraz szczególny sposób wykładni – wymaga szczególnej ostrożności, by nie prowadzić do mniej lub bardziej uświadomionych sprzeczności w ramach tego systemu. Sprzeczności te mogą być dwojakiego charakteru z jednej strony umowa międzynarodowa może zawierać uregulowania w sposób mniej lub bardziej wyraźny sprzeczne z aktami o randze ustawowej (lub niższej), z drugiej strony może zaistnieć niebezpieczeństwo sprzeczności z aktami prawnymi tej samej rangi (innymi wcześniej ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi), a także regulacjami konstytucyjnymi. Zwłaszcza w tym ostatnim wypadku co do zasady wykluczone jest ratyfikowanie umowy międzynarodowej, która miałaby zawierać uregulowania sprzeczne z polska ustawą konstytucyjną, podobnie jak niedopuszczalne jest stanowienie ustaw sprzecznych z Konstytucją. Mechanizm ratyfikacji umów międzynarodowych z reguły przewiduje więc szczególny instrument uzgadniania regulacji konwencyjnych z prawem wewnętrznym, w postaci przyjmowania zastrzeżeń i deklaracji. Mechanizm ten służy przede wszystkim indukowaniu przypadków, w których w sposób oczywisty określone uregulowania konwencyjne sprzeczne są z wewnętrznym porządkiem prawnym i wolą podmiotu ratyfikującego umowę międzynarodową jest danie pierwszeństwa prawu krajowemu, ograniczając równocześnie moc obowiązującą określonych uregulowań konwencyjnych, do których zastrzeżenie zostało wniesione. Należy przy tym mieć na uwadze, że stwierdzenie sprzeczności między uregulowaniami określonej umowy międzynarodowej i prawa wewnętrznego może dotyczyć tylko niektórych z nich, a ponadto wymaga wcześniejszego dekodowania z przepisów konwencyjnych określonych norm prawnych. Niezgodność (sprzeczność) w systemie prawnym może bowiem zachodzić wyłącznie na poziomie norm prawnych interpretowanych z konkretnych przepisów, nie zaś na poziomie samych przepisów (tekstów prawnych). Ów proces interpretacji nie zawsze prowadzi do jednoznacznego rezultatu także w przypadku, gdy przedmiotem wykładni są teksty umów międzynarodowych. Ta niejednoznaczność prowadzić może w efekcie do sytuacji, gdy rezultatem wykładni tych samych przepisów mogą być zarówno normy pozostające w sprzeczności z krajowym porządkiem prawnym, jak i z nim zgodne. Także w takim przypadku podmiot dokonujący ratyfikacji może wskazać, które z możliwych interpretacji przepisów konwencyjnych chce uznać za wiążące (lub je wykluczyć), dążąc tym samym do uchylenia ewentualnej sprzeczności norm konwencyjnych z porządkiem krajowym. Art. 36 Konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny przewiduje możliwość zgłoszenia przez każde Państwo w czasie podpisywania albo składania dokumentu ratyfikacyjnego zastrzeżenia do któregokolwiek artykułu Konwencji, w takim stopniu, w jakim prawo wewnętrzne nie jest zgodne z tym artykułem. Przepis ten w żaden sposób nie ogranicza pojęcia „prawa wewnętrznego” do aktów rangi ustawy i aktów wykonawczych do ustaw. Uzasadnione jest natomiast twierdzenie, iż pod tym pojęciem należy rozumieć cały porządek prawny, łącznie ze standardami o charakterze konstytucyjnym. Ratyfikacja konwencji nie może prowadzić do obniżenia tych standardów, w szczególności zaś nie może wprowadzać do polskiego porządku prawnego norm, które miałyby być z tymi standardami sprzeczne. Może to także nastąpić poprzez wprowadzenie regulacji prawnych naruszających zasadę dostatecznej określoności, czy też wywołujących niejasność co do zakresu ochrony określonych wartości konstytucyjnych. W każdym takim przypadku wydaje się pożądane skorzystanie z przewidzianych w procesie ratyfikacyjnym instrumentów, pozwalających na wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości i odrzucenie tych możliwych interpretacji przepisów Konwencji, z którymi łączy się niebezpieczeństwo zarzutu niezgodności z Konstytucją. W perspektywie art. 36 Konwencji nie ma przy tym znaczenia, czy sprzeczność uregulowań konwencyjnych z prawem wewnętrznym polega na różnicy w standardach ochrony zagwarantowanych w prawie krajowym i konwencji, oraz który z tych standardów jest wyższy. Określone w art. 27 Konwencji prawo do wprowadzenia w systemie krajowym dalej idącej ochrony niż ta określona w samej Konwencji nie może być interpretowane jako ograniczenie dla składania zastrzeżeń, w tym zastrzeżeń o charakterze interpretacyjnym. Należy bowiem mieć na uwadze ambiwalentność terminu „ochrona”, którym posłużono się w art. 27. Przewidziane w Konwencji gwarancje praw jednych podmiotów mogą być równocześnie ograniczeniem praw innych podmiotów. Wprowadzenie przez konwencje pewnych standardów minimalnych, mających charakter regulacji ponadustawowych skutecznie ogranicza możliwość wprowadzenia przez prawodawcę krajowego ustawowych gwarancji dla innych podmiotów. Jeżeli gwarancje takie przewidziane są w regulacjach konstytucyjnych, konieczne jest posłużenie się określonymi zastrzeżeniami pozwalającymi w takim przypadku uniknąć sprzeczności wewnątrzsystemowej, do jakiej mogłoby prowadzić ratyfikacja konwencji. Źródło: Załącznik 3, www.kprm.gov.pl »