Papieska, a niezależna od wyznania i przekonań politycznych

Rzeczywisty żywot Akademii jest znacznie krótszy niż to wynika z jubileuszu, gdyż w ciągu wieków przechodziła ona różne koleje, w których okresy dużej aktywności przeplatały się z osłabieniem, a nawet zupełnym zanikiem jej działalności. Za datę powstania przyszłej Akademii przyjmuje się 17 sierpnia 1603 r., kiedy to młody naukowiec rzymski Federico Cesi wraz z trójką przyjaciół (Giovanni Heck, Francesco Stelluti i Anastasio de Filiis) utworzył tzw. Akademię, która z początku nie miała jeszcze ani tej nazwy, ani jasno określonych zadań. Była raczej luźną wspólnotą uczonych, która na dobrą sprawę zaczęła działać dopiero w 6 lat później. Przylgnęła wówczas do niej nazwa Academia dei Lincei (po łacinie Linceorum Academia), czyli Akademia Rysiów, gdyż jej członkowie mieli się odznaczać taką bystrością i przenikliwością umysłu, jaka charakteryzowała, w powszechnym wówczas mniemaniu to zwierzę. Placówka stawiała sobie za zadanie współpracę i wymianę naukowców włoskich i zagranicznych, a jej członków nazywano "lincei" (rysie lub - przymiotnikowo - rysiowi). Jej mottem były słowa: "Sagacius ista" (Najbystrzejsza lub najprzenikliwsza, tzn. skupiająca najostrzejsze, najbystrzejsze umysły). Akademia chciała również przyczynić się do odnowienia nauki w duchu nowych prądów, jakie szerzyły się w ówczesnym świecie, a których głównym orędownikiem był Galileusz, przyjęty do "Lincei" 25 kwietnia 1610 r. Szybki i wspaniały rozwój instytucji załamał się z chwilą przedwczesnej śmierci F. Cesiego 1 sierpnia 1630 r. Odtąd na blisko sto lat nastąpił upadek Akademii, która nie przestała wprawdzie istnieć, ale też nie odgrywała większej roli w życiu naukowym Rzymu i Kościoła. Próby odrodzenia placówki podejmowano w latach 1744, jak się okazało, na krótko, i 1801 r. Ta druga próba, będąca dziełem księcia Francesco Caetaniego, trwała do 1840 r. Wydawało się wówczas, że powiedzie się, jako że w 1838 r. wsparł ją swoim autorytetem nawet Grzegorz XVI, nadając Akademii tytuł Papieskiej. Ale były to niespokojne czasy dla Kościoła i Państwa Kościelnego - pierwsze próby jego likwidacji i zjednoczenia ziem włoskich (co nastąpiło ostatecznie w 1870 r.) i Papież zajmował się innymi, ważniejszymi sprawami, toteż rozwój Akademii znów trzeba było odłożyć na kilka lat. W 1847 r. do sprawy wrócił Pius IX, nadając placówce nazwę Papieska Akademia Nowych "Lincei" (Pontificia Accademia dei Nuovi Lincei) i całkowicie ją reorganizując - odtąd jej członkami byli wyłącznie przedstawiciele nauk matematyczno-fizycznych i przyrodniczych. W 1870 r. , w związku z likwidacją Państwa Kościelnego Akademia podzieliła się na papieską i królewską, przy czym ta pierwsza miała bardzo ograniczone możliwości rozwoju. W 1902 r. znów zmieniła nazwę na Papieską Akademię Królewską Nowych "Lincei". Wreszcie Pius XI na mocy dokumentu motu proprio "In multis solaciis" z 28 października 1936 dokonał kolejnej głębokiej reorganizacji Akademii, czyniąc z niej nowoczesną instytucję naukową, a przy tym jedyną w swoim rodzaju na świecie, gdyż skupia ona naukowców z różnych krajów i bez różnicy wyznania, koloru skóry czy przekonań politycznych. W tym nowym kształcie i pod nową, obowiązującą do dzisiaj nazwą jako Papieska Akademia Nauk rozpoczęła ona działalność oficjalnie 1 czerwca 1937 "pod wysokim i bezpośrednim nadzorem Papieża". Zgodnie ze Statutami z 1 kwietnia 1976 w jej skład wchodziło najwyżej 70 członków, ale Jan Paweł II dokumentem z 8 stycznia 1986 podniósł tę liczbę do 80, z tym że nie zawsze jest ona osiągana, np. obecnie jest ich 78. Mianuje ich zawsze Papieża, stąd noszą oni również nazwę akademików papieskich. Pius XII nadał im na mocy bulli z 25 listopada 1940 r. tytuł "Ekscelencji", a 3 marca 1961 Jan XXIII objął tym tytułem także członków honorowych, powoływanych za szczególne zasługi dla samej Akademii. Tenże Papież ustanowił w tym samym roku Medal im. Piusa XI, przyznawany młodym naukowcom za ich znaczący wkład do ogólnie uznanych badań naukowych. Ponadto istnieje jeszcze kategoria tzw. akademików "perdurante munere", czyli "o trwałym zobowiązaniu". Obejmuje ona kilku uczonych wchodzących w skład Akademii z urzędu: dyrektora Obserwatorium Watykańskiego, prefektów - Tajnego Archiwum Watykańskiego i Watykańskiej Biblioteki Apostolskiej i kanclerza tej Akademii oraz Papieskiej Akademii Nauk Społecznych (jedna osoba). Jak wspomniano, członkami tego gremium są specjaliści w zakresie nauk matematyczno-fizycznych i przyrodniczych. Bardziej szczegółowo obejmuje to takie dyscypliny naukowe jak astronomia, chemia, nauki o Ziemi i ekologia, nauki przyrodnicze - botanikę, agronomię, zoologię, genetykę, biologię molekularną, biochemię, medycynę, a także matematykę, nauki stosowane, filozofię i epistemologię, fizykę i kilka pokrewnych dziedzin. Od 1922 r. Akademia ma swoją stałą siedzibę w tzw. Casina di Pio IV (Domek Piusa IV, z 1561 r.) na terenie Ogrodów Watykańskich. Na jej czele, zgodnie ze statutami, stoi prezes (lub przewodniczący - presidente), mianowany przez Papieża (i jemu bezpośrednio podlegający) na 4 lata z możliwością ponownego powołania na to stanowisko. Wspiera go w tych obowiązkach Rada Akademii, złożona z prezesa obecnego i poprzedniego oraz 5-7 radców. Od 6 kwietnia 1993 r. prezesem jest włoski uczony profesor fizyki Uniwersytetu Rzymskiego "La Sapienza" Nicola Cabibbo, członek Papieskiej Akademii Nauk od 9 czerwca 1986 r. Z Polski członkami tej instytucji są ks. prof. Michał Heller z Krakowa (od 4 października 1990 r.), prof. Czesław Olech z Instytutu Matematyki PAN (od 9 czerwca 1986) i prof. Andrzej Szczeklik z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (od 16 października 1994). W sumie akademikami papieskimi są uczeni z 28 krajów, najwięcej ze Stanów Zjednoczonych - 23. Są wśród nich naukowcy z krajów wysoko rozwiniętych, np. ze Szwajcarii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Francji, Japonii czy Niemiec, a także z Rosji, Armenii, krajów Ameryki Łacińskiej (Argentyna, Brazylia, Chile, Meksyk czy Wenezuela), azjatyckich (Chiny-Tajwan, Hongkong, Indie) i afrykańskich (np. Kenia, Kongo-Kinszasa, Nigeria). Akademia organizuje co pewien czas (średnio co 2 lata) międzynarodowe sympozja i konferencje, poświęcone jakimś wybranym zagadnieniom z pogranicza nauk ścisłych, etyki i szeroko rozumianych spraw duchowych; uczestniczą w nich zarówno jej członkowie, jak i goście z zewnątrz. Ostatnie, jak dotychczas, takie spotkanie odbyło się w dniach 8-11 października ub.r. w Watykanie nt. kulturowych wartości nauki. Ponadto Akademia wydaje rocznie trzy czasopisma: "Commentarii", "Documenta" i "Scripta varia", zawierające oryginalne, nigdzie dotychczas nie ogłaszane artykuły i opracowania autorstwa jej członków z różnych dziedzin wiedzy.