Sztuka islamu

Powszechne wiadomo, że stanowisko islamu wobec sztuki jest raczej negatywne. Potwierdza to przesłanie tradycji, a także niektóre fragmenty Koranu. W surze piątej czytamy: „O wierni! Wino i gry hazardowe, posągi i strzały [tj. wróżenie przy pomocy strzał, rozpowszechnione wśród pogańskich Arabów] są obrzydliwością i dziełem szatana, a więc odwróćcie się od nich” (5,92). Według tradycji muzułmańskiej jedynie Stwórca ma moc stwarzania. Natomiast człowiek powinien uważać, aby nie ulec pokusie naśladowania Stwórcy. Sztuka nie powinna oszukiwać muzułmanina. Zgodnie z islamskim przekonaniem świat, będący dziełem Boga, jest bez porównania piękniejszy od wszystkich dzieł sztuki. Przepisy religijne spowodowały, że w kulturze arabskiej nie istnieje malarstwo i rzeźba. Późniejsze próby obejścia zakazów religijnych przyczyniły się natomiast do rozwoju architektury i związanych z nią sztuk zdobniczych, ornamentyki, arabeski, stylizowanego pisma arabskiego i motywów roślinnych. W architekturze natomiast na pierwsze miejsce wysuwa się meczet oraz pałace i mauzolea. Cechą charakterystyczną sztuki islamskiej jest wykorzystanie elementów, które występują w różnorodności etnicznej i kulturowej podbitych terenów i narodów oraz próba nadania im znamion jednorodności. Kolejną cechą tej sztuki jest regionalizm stanowiący syntezę miejscowych tradycji i elementów wniesionych przez nowych władców. W tym względzie w sztuce islamskiej można wyróżnić kilka etapów, związanych z okresem panujących dynastii. W świecie arabskim jest to sztuka epoki: Umajjadów (661-750), Abbasydów (750-1258), Fatymidów (X-XII w.), Ajjubidów (1171-1250) i Mameluków (1250-1517) oraz sztuka arabska w Hiszpanii i w Maghrebie (czyli arabskim Zachodzie), którą ogólnie – choć nie do końca precyzyjnie – przyjęto nazywać mauretańską. Natomiast poza obszarem świata arabskiego należy wymienić sztukę perską (irańską) za Timurydów i Safawidów (XTV-XVII w.), sztukę osmańsko-turecką oraz sztukę muzułmańską w Indiach. W świecie arabskim muzułmanie łączyli elementy tradycji artystycznych, jakie zastali na zajętych przez siebie obszarach. Na przykład za panowania Umajjadów stosowano techniki i elementy grecko-rzymskie, bizantyńskie, perskie, mezopotamskie, koptyjskie i wizygockie. Dla stworzenia własnej sztuki Umajjadzi wykorzystywali doświadczenia artystów i rzemieślników miejscowych. Ich osiągnięcia połączone z wymogami islamu pozwoliły Arabom na kontynuację wielu rodzajów dawnej sztuki, nadając jej jednak muzułmański charakter. W pierwszych pięciu wiekach ery islamskiej budowano meczety, pałace i zamki, czerpiąc przede wszystkim z architektonicznych wzorów chrześcijańskich i perskich. Szczególnie znane są pałacyki „pustynne”, czyli sezonowe rezydencje kalifów. Malowidła na ścianach niektórych z nich świadczą o tym, że kalifowie nie przejmowali się zbytnio przepisami religijnymi.