Muzułmańskie urzędy, godności i tytuły

Z biegiem czasu zasady następstwa i charakter wykonywanej władzy uległy znacznym zmianom. Władzy kalifa nie uznali szyici, którzy wypracowali własną koncepcję hierarchii władców. W celu podkreślenia różnicy między władzą świecką a religijną – po tym, jak funkcja kalifa ograniczyła się wyłącznie do religijnego zwierzchnictwa nad społecznością muzułmańską – władcy muzułmańscy zaczęli używać tytułu sułtana (arab. sultan – panowanie, władza). Stał się on powszechny od XI wieku i był stosowany głównie przez Turków, najpierw seldżuckich, a następnie osmańskich. Również współcześnie stosują go niektórzy władcy mniejszych krajów muzułmańskich, na przykład w Omanie. Kolejnym tytułem w „kategorii władzy” jest emir (arab. amara – przewodzić, rozkazywać). We wczesnym islamie emirami nazywano dowódców wojskowych, a następnie wojskowych zarządców prowincji muzułmańskich. Wielu uniezależniło się od kalifa i założyło własne dynastie. W znaczeniu przenośnym tytułu używali także kalifowie, nazywając siebie „wodzami wiernych”. Współcześnie tytuł emira noszą wodzowie plemion beduińskich oraz władcy niektórych księstw arabskich. Przykładem są Zjednoczone Emiraty Arabskie. Mówiąc o tytułach „władzy”, należy wspomnieć również o wezyrze (arab. wazir – pomocnik, podpora). Był to najwyższy po kalifie urząd w administracji muzułmańskiej, głownie za czasów panowania Abbasydów (od VIII do XIII wieku). Tytuł wezyra nadawano później także niższym urzędnikom, przez co tracił on nieco na znaczeniu. We współczesnej terminologii arabskiej termin ten oznacza ministra. Wśród tytułów i godności o charakterze prawnym wymienić należy muftego, czyli znawcę prawa muzułmańskiego (szarijatu). Ponieważ – jak już wielokrotnie podkreślaliśmy – w islamie nie ma duchowieństwa na wzór chrześcijański, mufti nie jest osobą „wyświęconą”, lecz w szczególny sposób przygotowaną do interpretacji prawa zarówno w kwestiach państwowych, jak i indywidualnych. Powołując się na źródła i tradycję islamu, udziela on porad i konsultacji w sprawach wątpliwych oraz sytuacjach wymagających interpretacji; ułatwia poruszanie się w granicach islamskiej ortopraksji. Oficjalnie wydawane decyzje i orzeczenia muftego przyjmują formę fatwy, tzn. opinii, która nie ma jednak charakteru sankcji prawnej. Ten szczególny rodzaj orzeczenia jest ustosunkowaniem się do istniejącego aktualnie problemu. Formalnie stanowi także odpowiedź na konkretne pytania stawiane przez sędziego. W przeszłości, zwłaszcza w imperium osmańskim, każda prowincja posiadała swego muftego. Współczesny autorytet znawcy prawa związany jest w świecie islamu z urzędem państwowym danego kraju. Na czele muftych powołuje się Wielkiego Muftego. Mufti posiada także funkcję reprezentacyjną, głównie tam, gdzie muzułmanie stanowią mniejszość. W Polsce stanowisko to istnieje od 1925 roku. W 2004 roku XV Kongres Muzułmańskiego Związku Religijnego wybrał na muftego Tomasza Miśkiewicza. Natomiast muftym Ligi Muzułmańskiej w Polsce jest Nidal Abu Tabaq. Innym tytułem prawnym jest kadi, czyli sędzia muzułmański. Urząd ten powstał w wyniku odebrania władcom (kalifom) władzy sądowniczej. Funkcja ta została ograniczona w pierwszej połowie XX wieku, gdy większość krajów muzułmańskich wprowadziła cywilne kodeksy prawne. Do jego zadań należy rozstrzyganie kwestii spornych oraz spraw związanych z prawem małżeńskim, rodzinnym i spadkowym. Na zakończenie warto wspomnieć o „szejku” – popularnym terminie, który ma kilka znaczeń. Przetłumaczony z języka arabskiego oznacza dosłownie starca. Powszechnie mianem tym określa się przywódcę rodu lub plemienia beduińskiego. Tytuł ten noszą również niektórzy duchowni muzułmańscy oraz osoby cieszące się szczególnym poważaniem. Adam Wąs SVD, Pieniężno