Jak zreformować polską naukę?

W panelu o stanie obecnym i przyszłości nauki w Polsce wzięli udział: Piotr Gutowski z KUL, Andrzej Białas z PAU, Anna Pajdzińska z UMCS, Piotr Wolański z PAN i Karol Musioł z UJ. „Na Kongresie Kultury Chrześcijańskiej trzeba o tym powiedzieć, że przez lata nauka polska była traktowana nie po chrześcijańsku i jest nadal zagładzana” – powiedział prof. Karol Musioł, rektor UJ. Wszyscy uczestniczący w debacie jednogłośnie stwierdzili, że tego co edukacji i nauce w Polsce brakuje są finanse. „Finansowanie nauki na odpowiednim poziomie i właściwy rozdział środków jest bowiem sprawą podstawową, bez rozwiązania której dalsza dyskusja jest po prostu stratą czasu” – powiedział prof. Andrzej Białas, prezes Polskiej Akademii Umiejętności z Krakowa . Prof. Pajdzińska przytoczyła fatalne dla Polski statystyki. W naszym kraju środki na badania naukowe utrzymują się na poziomie 0,7 proc. wydatków na badania, ponoszonych łącznie przez kraje UE (dla porównania – nasz udział w populacji Unii wynosi 7,8 proc., a w PKB – 2,2 proc.). Prof. Piotr Gutowski z KUL zaznaczył, że reforma polskiej nauki jest fragmentem szerokiego kontekstu reformy państwa. Z przykrością stwierdził, że niestety reforma nauki, mimo obietnic nie stała się konkretnym celem dotychczasowych ekip rządzących. Przypomniał, że po przełomie w 1989 r. wraz ze zmianami ustrojowymi i gospodarczymi rozwinęło się prywatne szkolnictwo, które niestety w większości nie kształci kadr naukowych i nie prowadzi badań. Ponadto ważnym momentem w dziejach polskich reform było dostosowywanie naszego państwa do stanu obowiązującego w Unii Europejskiej. Za punkt odniesienia w dyskusji prof. Gutowski zaproponował projekt zmian w nauce i szkolnictwie wyższym, zaproponowany przez obecną minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prof. Barbarę Kudrycką, który opracowany został przez Zespół do Spraw Opracowania Założeń Reformy Systemu Nauki oraz Założeń Reformy Szkolnictwa. Nosi on tytuł: „Projekt założeń reformy systemu nauki i reformy systemu szkolnictwa wyższego”. Prof. Anna Pajdzińska z UMCS w Lublinie uznała projekt reformy systemu nauki i szkolnictwa wyższego za krok we właściwym kierunku. „Niezwykle ważne jest to, że powstała pewna całościowa koncepcja, która może być punktem wyjścia do dyskusji i konsultacji o charakterze nie tylko akademickim, lecz wręcz ogólnospołecznym, gdyż nauka i edukacji nie pełnia jedynie funkcji kulturotwórczej, zależy od nich rozwój cywilizacyjny i gospodarczy Polski” - powiedziała. Za konieczne profesor UMCS uznała z jednej strony rozwijanie infrastruktury badawczej i dydaktycznej, z drugiej – powstrzymanie dalszej pauperyzacji pracowników naukowych i nauczycieli wszystkich typów szkół. Prof. Pajdzińska podkreśliła, że „reforma systemu nauki i szkolnictwa wyższego musi być połączona z reformą oświaty i różnorodnymi działaniami podnoszącymi poziom intelektualny dzieci i młodzieży”. Dodała, że dobrze by było, żeby w każdym ośrodku akademickim działały uniwersytety dla dzieci. Prezes Polskiej Akademii Umiejętności próbował odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w ogóle nasze państwo, biedne i zacofane, ma finansować badania naukowe, zamiast po prostu importować gotowe rezultaty. Odpowiadając wskazał na dwa powody: edukację, gdyż nowoczesne społeczeństwo i gospodarka, potrzebują świetnie wykształconych ludzi. Po drugie chodzi o to, aby Polska pozostała krajem atrakcyjnym dla wybitnych umysłów. Przypomniał ponadto „wstydliwą” prawdę, że podstawowym celem badań naukowych jest poszukiwanie prawdy. Prof. Białas wskazał, że niezwykle istotną sprawą jest działanie w celu przybliżenia naszego kraju do nauki światowej poprzez promowanie najlepszych, stwarzania im warunków do rozwijania talentu, zdecydowane wzmacnianie dużych i już rozwiniętych ośrodków naukowych oraz tworzenie międzynarodowych ośrodków dyskusyjno-konferencyjnych, które mogłyby przyciągać wybitnych uczonych z całego świata. W czasie dyskusji podkreślano zgodnie, że nie można marginalizować nauk humanistycznych, a jedynie więcej od nich wymagać zwracając uwagę, że powinny one być finansowane z budżetu państwa „Uważam, że badania w tym zakresie, jako podstawowe dla naszej tożsamości i kultury narodowej, a równocześnie pochłaniające - jak wiemy - stosunkowo niewielkie sumy, winny być finansowane zasadniczo w całości, poprzez utworzenie specjalnego funduszu państwowego na ten cel” – powiedział prof. Białas. Prof. Piotr Wolański z Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN podkreślił, że aby uzyskać wymierne korzyści z inwestycji naukowych trzeba nie tylko posiadać dobrze wykształconą kadrę naukową, właściwie finansowaną naukę, lecz również pełną współpracę z przemysłem, który naprawdę powinien być siłą napędową rozwoju nauki. Wskazał, że tym, co jeszcze hamuje rozwój polskiej nauki oprócz niedostatku środków, braku jasnej i długofalowej polityki naukowej, jest nadmiernie rozbudowana biurokracja.