Historyczne decyzje prymasa Hlonda

Powrócił w lipcu 1945 r. do Polski i osiadł w Poznaniu, a następnie - po decyzji papieża z początku 1946 r. o utworzeniu unii personalnej między arcybiskupstwem gnieźnieńskim i warszawskim - przeniósł się do stolicy. W latach II RP zdążył uczynić wiele dobrego dla Kościoła. Lista jego dzieł - "patentów" - jest długa, i co charakterystyczne, nie zdezaktualizowała się także po wojnie. Niektóre z osiągnięć kardynała wypada zapisać raczej do księgi Guinessa, jak choćby fakt, że był pierwszym sternikiem polskiego Kościoła, który odbył podróż samolotem. Jeszcze jako administrator apostolski w Katowicach powołał do życia tygodnik "Gość Niedzielny" i przeprowadził koronację obrazu Matki Boskiej Piekarskiej. Tygodnik do dziś cieszy się poczytnością, a pielgrzymki mężczyzn do Piekar Śląskich stały się jednym z ważniejszych wydarzeń w kalendarzu pielgrzymkowym okresu PRL. Już jako kardynał m.in. powołał kancelarię prymasa Polski, ustanowił sieć rad parafialnych, w seminariach wprowadził katedrę - bliskiej mu - misjologii. W 1932 r., jako protektor emigracji, powołał do życia Zgromadzenie Chrystusowców, które miało nieść pomoc duszpasterską rozproszonym po świecie katolikom polskim. Nie wiedział wówczas, rzecz jasna, że po 1945 r. liczba przymusowych emigrantów politycznych wzrośnie o blisko 1 mln 600 tys. Polaków [5]. W 1933 r. powołał do życia Radę Społeczną przy Prymasie Polski, w skład której powołał m.in. ks. Stefana Wyszyńskiego, a której celem była realizacja społecznej nauki Kościoła, szczególnie w środowiskach narażonych na pauperyzację w skutek kryzysu ekonomicznego. To doświadczenie pozwoli Kościołowi po wojnie nie stracić kontaktu z "nowoczesnością" świata, dotkniętego powszechną nędzą i skłonnością do lewicowych "ukąszeń". W tym samym czasie prymas nadzorował rozwój Akcji Katolickiej, w skład której w latach 30-tych weszło wiele stowarzyszeń katolickich, z najbardziej masowym: Katolickim Stowarzyszeniem Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, na czele. Po 1945 r. młodzież, masowo i w sposób spontaniczny garnęła się do organizacji bliskich Kościołowi. Mimo olbrzymich strat wojennych, duchowieństwo - moderatorzy i duszpasterze akademiccy - było przygotowane na przyjęcie kolejnego pokolenia Polaków, dla których skończyła się możliwość prowadzenia działalności politycznej w zgodzie z ich sumieniem i dla którego nie było miejsca w oficjalnym życiu stowarzyszeniowym, zdominowanym coraz bardziej przez komunistów (wyjątkiem był legalny ZHP liczący w pierwszych latach po wojnie ponad 200 tys. członków, na bieżąco współpracujących na poziomie drużyn z kapelanami, a także do jesieni 1947 ZMW "Wici", bliski PSL, ale daleki od katolicyzmu społecznego). Już przed wojną prymas upowszechnił kult maryjny, m.in. w maju 1936 r. podejmując śluby akademików na Jasnej Górze. Po wojnie, Matka Boska miała stać się dla narodu przewodniczką i pocieszycielką. We wrześniu 1946 r. z inicjatywy kardynała nastąpił , w obecności miliona wiernych, jasnogórski akt oddania się Polski Niepokalanemu Sercu Maryi. Na łożu śmierci zaś, prymas kilkakrotnie wzywał pomocy Matki Boskiej dla Polski. Wszystkie te dzieła z okresu II RP jak widać owocowały w latach powojennych, podtrzymywane przez prymasa i przezywane przez wiernych. Inicjatywy kardynała Hlonda, kierunki wyznaczonych działań kontynuował jego wielki następca Prymas Tysiąclecia. Odnalezienie ks. Stefana Wyszyńskiego w szeregu wielu innych, wybitnych kapłanów i biskupów, było niewątpliwie największym osiągnięciem prymasa Hlonda w ostatnich latach jego życia.