Klauzula sumienia: Stan prawny i kontrowersje

Czy zawsze trzeba informować?

Zawężająca interpretacja klauzuli sumienia zakłada, że ktoś, kto się na nią powołuje, musi zapewnić pełną informację o tym, jak uzyskać to, czego on sam odmawia. Zwolennicy interpretacji rozszerzającej uważają, że obowiązek dostarczenia takiej informacji to także unicestwienie klauzuli sumienia, skoro informując, ułatwiamy dokonanie tego, na co się nie godzimy.

Czy szpital może się powołać na klauzule sumienia?

Zwolennicy ograniczonego stosowania klauzuli sumienia są zdania, że sprzeciw może dotyczyć wyłącznie konkretnej osoby, a nie np. całego szpitala. Ci, którzy klauzule pragną stosować szeroko, są zdania, że obowiązek zapewniania świadczeń medycznych spoczywa na państwie, a nie na konkretnych jednostkach organizacyjnych, których kierownicy także mają prawo kierować się swym sumieniem.

Sumienie, prawa człowieka, wolność, godność

Instytucja klauzuli sumienia wynika bezpośrednio z jednego z fundamentalnych praw człowieka - wolności sumienia. Oznacza ona nie tylko to, że każdy ma prawo to sumienie posiadać, ale że ma prawo kierować się w życiu jego wskazaniami. Dotyczy to w oczywisty sposób także życia zawodowego. Dlatego klauzula sumienia dotyczy w istocie wszystkich zawodów.

Najgłębszym źródłem wolności sumienia i wprost z niej wynikającej klauzuli sumienia jest przyrodzona człowiekowi niezbywalna godność. To ona właśnie każe uznać za niedopuszczalne zmuszanie człowieka do działań sprzecznych z jego sumieniem. Trudno sobie wyobrazić większą ingerencję w sferę wolności osoby ludzkiej. Godność z kolei - czy to wywiedziona z uznawania człowieka za istotę stworzoną przez Boga, czy też z przekonania o wyjątkowości człowieka pośród innych istot - jest powszechnie uznawana za fundament człowieczeństwa.

Ze względu na te właśnie, sięgające do istoty człowieczeństwa źródła klauzuli sumienia, należy ją uznać za instytucję o zasadniczym znaczeniu. Z tego samego powodu jej ograniczenie może nastąpić wyłącznie w przypadku konfliktu z innymi wartościami - przede wszystkim zachowaniem życia, ewentualnie jeszcze zdrowia - w przypadku poważnego dlań zagrożenia. W świetle fundamentalnego znaczenia klauzuli sumienia za zbyt szeroki wyjątek uznać należy przewidziane w polskiej ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty wyłączenie stosowania klauzuli „w innych przypadkach niecierpiących zwłoki”. Daje to pole do nadużyć.

Abp Henryk Hoser podczas zorganizowanej przez KAI sesji zauważył, że sumienie to cecha specyficznie ludzka, polegająca na zdolności oceny wydarzenia, czynu, zjawiska w perspektywie dobra i zła. „Sumienie jako cecha ludzka przypomina nam o wyższości prawa moralnego nad prawem stanowionym. Przemawia za tym cała historia ludzkości”– dodał abp Hoser. Zwrócił też uwagę na odniesienie sumienia do wolności: - Człowiek jest istotą wolną, która kieruje się wolnymi decyzjami, a te powinny być zawsze w zgodzie z sumieniem - wyjaśnił abp Hoser. Przypominał, że kwestia wolności została zapisana w takich międzynarodowych aktach prawnych jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka czy Karta Narodów Zjednoczonych i jest przestrzegana powszechnie niemal we wszystkich kulturach.

- Uważam, że stanowisko zajęte przez Komitet Bioetyczny jest niezgodne z Konstytucją, i to z bardzo prostego powodu. Dlatego mianowicie, że wolność sumienia jest prawem podstawowym, wynikającym bezpośrednio z godności człowieka - mówił w rozmowie z KAI prof. Andrzej Zoll, b. prezes Trybunału Konstytucyjnego i rzecznik praw obywatelskich.