Prof. Jerzy Kłoczowski o 20-leciu Kościoła w niepodległej Polsce

KAI: Wystarczy spojrzeć na statystyki. - Wyrastają nowe potęgi, są ludzie przekonani, że za 30 lat Europa będzie kolorowa, będzie w niej zupełnie inna kultura, więc przestaniemy mówić o kulturze europejskiej, polskiej, niemieckiej, francuskiej, gdyż wchodzimy w zupełnie nowy świat. I to jest zupełnie nowe zadanie i problem, problem kulturowy. Nie niepodległość, gdyż zakładamy, że ją utrzymamy, ale nasza tożsamość w świecie. To wielkie wyzwanie, które stoi przed nami. KAI: Czy w tej ogólnej sytuacji Polska będzie chrześcijańskim „skansenem”, na tle innych państw europejskich? Ich przedstawiciele mają problem z zapisaniem oczywistego faktu, że wartości chrześcijańskie ukształtowały nasz kontynent. - Bardzo nie lubię określenia „skansen” czy „getto”, ale to jest nie tylko nasz problem, ale całego kontynentu. Dziś w wielu krajach Europy mamy ludzi, którzy mówią, że musimy bardzo pamiętać o podstawowych wartościach Europy, że musimy o nie walczyć. A walka będzie trwała przez następne dziesiątki lat. Walka o to, jaki będzie kulturowy kształt Europy i miejsce chrześcijaństwa w niej. To zadanie stoi nie tylko przed Polakami, ale przed wszystkimi Europejczykami, a my trochę o tym zapominamy. KAI: Czy przygotowujemy się do tego zadania? - Nie. A wszędzie pojawia się problem co będzie z naszą Europą, którą trzeba zjednoczyć wobec nowych potęg światowych i narastającej gwałtownie globalizacji. Musimy dobrze pamiętać, kim jesteśmy. Pesymiści mówią, że to już koniec, to przede wszystkim opinia pokolenia kontestatorów z 1968 roku, którzy twierdzą, że wystarczy demokracja i wolność jednostki. Ale to są elementy, które zdaniem ich przeciwników nie wystarczają, gdyż jest potężny prąd, który powiada, że to elementy kultury tworzą człowieka, a w warunkach globalizacji tylko mocno kulturowo zakorzeniony człowiek w ogóle się jakoś utrzyma. A my mamy wielki skarb europejskich i polskich zarazem elementów kulturowych, które stanowią o naszej tożsamości. Ta tożsamość dotyczy zarówno chrześcijan, ale także ludzi niewierzących, którzy wyrośli z innej tradycji, z której wyrósł świecki humanizm. Niedawno miałem odczyt dla Francuzów o tradycjach humanizmu chrześcijańskiego w Polsce. Wynikł problem, że jest humanizm chrześcijański i humanizm laicki, obecny od XVIII w. Sformułowałem tezę, że przyszłość Europy powinna polegać na tym, że humanizm laicki i chrześcijański muszą szukać punktów stycznych i prowadzić dialog. To jest nasza, wspólna wartość europejska. Nasz europejski rodowód jest ważny i zawiera elementy humanistyczne, które są cenne dla całego świata, nie tylko dla nas. Wartości europejskie przeniknęły przecież do wszystkich kultur na świecie. Jest ciemna karta historii Europy, ale jest karta jasna, polegająca na waloryzacji człowieka, upomnienie się o jego godność, która przeszła do innych kultur. Dlatego nie przekreślajmy siebie, tylko zastanówmy się nad tym i doceńmy nasze europejskie korzenie. Teokracja i cezaropapizm zostały w Europie odrzucone, zostały zaś prawa, koncentracja na osobie ludzkiej, społeczeństwie. To się zaczęło w średniowiecznej, chrześcijańskiej Europie, mniej więcej od X wieku. Kiedyś włoscy dziennikarze pytali mnie, skąd taki humanizm u papieża, który potrafi rozmawiać z żydami i z komunistycznym prezydentem, z każdym. On wziął najlepsze rzeczy z naszej, europejskiej kultury, która szanuje każdego człowieka. Fundamentalizm laicki, który jest ideologią, odrzuca religijne korzenie naszej cywilizacji, jest dla Europy tak samo niebezpieczny jak fundamentalizm religijny. Musimy głośno o tym mówić my, którzy poznaliśmy totalitaryzmy na własnej skórze. W pełni zgadzam się z Leszkiem Kołakowskim co do wagi dialogu i współdziałania humanizmu chrześcijańskiego i laickego.