Działalność charytatywna Kościoła w Polsce

To nie tylko Caritas. Kościół pomoc potrzebującym realizuje przez 800 organizacji w postaci 5 tys. różnych dzieł, a wsparcie dociera do prawie 3 mln beneficjentów – osób indywidualnych, rodzin i konkretnych grup. Na poziomie parafii pomoc taka trafia do ponad 600 tys. osób rocznie. Takie dane przynosi nowy raport Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego, zrealizowany na zlecenie Caritas Polska, a ogłoszony na kilka dni przed rozpoczęciem Nadzwyczajnego Jubileuszu Miłosierdzia. Rok Święty Miłosierdzia rozpocznie się 8 grudnia, w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, a zakończy się 20 listopada 2016 r., w uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata.

Jubileusz ten ma być czasem, w którym wierni będą pamiętali o uczynkach miłosierdzia wobec bliźnich. Kościół realizuje je w postaci konkretnych dzieł, w które włączają się lub wręcz tworzą od podstaw wierni świeccy. O dziełach takich mówi właśnie raport ISKK.

Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego opracował pierwszy ogólnopolski raport z działalności kościelnych instytucji i organizacji charytatywnych. Wynika z niego, że działalność dobroczynna Kościoła katolickiego w Polsce jest realizowana na dwóch poziomach: instytucji diecezjalnych i zakonnych oraz organizacji lokalnych i parafialnych.

Ponad 800 instytucji, 5,5 tys. dzieł i 2,9 mln beneficjentów

W 2014 r. w 272 kościelnych instytucjach (44 diecezjach, 153 żeńskich i 75 męskich prowincjach zakonów i zgromadzeń) działało 835 organizacji charytatywnych. Zakony żeńskie prowadzą 432 z nich (52%), zakony męskie – 249 (30%), a instytucji diecezjalnych jest 154 (18%). Należy przy tym pamiętać, że pod jedną instytucją (np. diecezjalną Caritas) kryje się niejednokrotnie wiele dzieł.

Liczba 835 instytucji charytatywnych nie jest jednak tożsama z liczbą prowadzonych przez nie dzieł charytatywnych, których raport ISKK wylicza aż 5158. Najwięcej w archidiecezji krakowskiej (620) i warszawskiej (450), diecezji warszawsko-praskiej (321) i katowickiej (307). Najmniej w drohiczyńskiej (17), rzeszowskiej (14), zamojsko-lubaczowskiej (11) i bydgoskiej (7).

Największa pomoc dzieciom i bezdomnym

Najwięcej dzieł służyło dzieciom i młodzieży (1372), bezdomnym (897) oraz jako tzw. pomoc doraźna (861), czyli noclegownie oraz jadłodajnie. Niemal jedna dziesiąta (494) to dzieła skierowane do niepełnosprawnych, działało też 457 banków żywności, 416 punktów pomocy medycznej, 404 dzieła służące osobom starszym. Pomoc uzależnionym prowadziło 146 dzieł, bezrobotnym (aktywizacja zawodowa) - 82, a migrantom i uchodźcom – 29.

Z działalności charytatywnej Kościoła katolickiego w Polsce w 2014 r. skorzystało 2,9 mln beneficjentów. Raport zastrzega, że nie należy ich mylić z jednostkowymi osobami (beneficjenci to osoby, które mogą być zliczone w jednej kategorii kilkakrotnie lub występować w różnych kategoriach).

Najwięcej beneficjentów skorzystało z pomocy doraźnej (1 mln 116 tys.), banków żywności (650 tys.) i usług medycznych (442 tys.). Działalność charytatywna objęła też 286 tys. beneficjentów z grupy dzieci i młodzieży, 203 tys. z grupy bezdomnych i 121 tys. z grupy niepełnosprawnych, 91 tys. z grupy osób starszych, 23 tys. z grupy uzależnionych, 6 tys. z grupy bezrobotnych i 5,5 tys. z grupy migrantów i uchodźców.

W 2014 r. w prowadzonych przez Kościół katolicki w Polsce dziełach charytatywnych zatrudnionych było na podstawie umowy 33 tys. osób, średnio 41 osób na instytucję. Liczba osób pełniących pracę społecznie (wolontariuszy) wyniosła 88 tys. osób (112 osób na instytucję).

Przychody kościelnych instytucji charytatywnych pochodziły głównie ze źródeł administracji samorządowej (24%) i środków niepublicznych, np. darowizn i zbiórek (22,5%). Ponadto 15% to środki z administracji rządowej, a 14% - dochody z odpisu 1% podatku. Ze zbiórek publicznych zebrano 7% dochodów, 4% to środki z działalności gospodarczej, a 2% z funduszy europejskich.

Parafialna działalność charytatywna

W 11 tys. parafii w Polsce działa ponad 60 tys. organizacji. Pomoc charytatywna stanowi 12% ich pracy. Najwięcej wsparcia otrzymują dzieci i młodzież, osoby ubogie, ludzie w wieku emerytalnym, osoby niesamodzielne i nieuleczalnie chore oraz samotnie wychowujące dzieci. Ponadto opieką obejmowani są także bezrobotni, wychodzący z uzależnień i ich rodziny, bezdomni oraz ofiary przemocy.

Jak wynika z badania przeprowadzonego przez ISKK dla GUS w 2013 r., do organizacji parafialnych, które prowadzą działalność charytatywną należy 665 tys. osób, w tym 454 tys. aktywnych członków. Niestety, nie ma zbyt szczegółowych informacji na temat liczby beneficjentów pomocy parafialnej. Wiadomo, że w 2011 r. liczba osób chorych korzystających z pomocy parafii wyniosła 668 tys. (dane ISKK), przy czym zaliczono to nich także chorych korzystających z pomocy duchowej (np. Komunia św.).

Parafialne organizacje charytatywne zakładane są zazwyczaj przez duszpasterzy z parafii (57%) lub spoza parafii (13%) oraz przez osoby świeckie (21%). Nieco mniej niż połowa organizacji (43%) współpracuje w swej działalności charytatywnej z administracją samorządową.

Pomoc doraźna i stałe grupy wsparcia

Raport ISKK dzieli parafialne organizacje charytatywne na świadczące pomoc doraźną oraz na działające jako grupy wsparcia lub świadczące pomoc psychologiczną.

Wśród organizacji pomocy doraźnej największymi są Parafialne Zespoły Caritas (PZC) i Szkolne Koła Caritas (SKC). W 2013 r. działały one łącznie w 4,9 tys. parafii i zrzeszały 63 tys. członków. SKC skupiają dzieci ze szkół podstawowych, młodzież gimnazjalną i ponadgimnazjalną oraz ich wychowawców i duszpasterzy. PZC świadczą pomoc charytatywną w ramach poszczególnych społeczności parafialnych.

W 127 parafiach działały ponadto różne inne formy wolontariatu, skupiające nieco ponad 3 tys. członków. Jest to zazwyczaj pomoc w konkretnych akcjach: zbiórkach materialnych i pieniężnych, organizacji parafialnych festynów, odwiedzaniu osób starszych i chorych.

Inną formą pomocy doraźnej jest ochronka parafialna. Niegdyś był to ośrodek dobroczynny dla ubogich dzieci pozbawionych opieki matek. Współcześnie jest to rodzaj świetlicy dla dzieci z rodzin potrzebujących prowadzonej przez żeńskie zgromadzenia zakonne wspomagane parafialnymi wolontariuszami. Funkcjonuje głównie na Śląsku - według raportu ISKK w dziewięciu parafiach – gromadząc prawie 300 zaangażowanych w to dzieło osób świeckich.

Wyspecjalizowaną formą pomocy doraźnej jest parafialne poradnictwo prawne. Bezpłatnych porad prawnych udziela zazwyczaj zaprzyjaźniony adwokat, parafianin z wykształceniem prawniczym lub studenci tego kierunku. Pomoc można uzyskać w kancelarii parafialnej lub telefonicznie. Takie punkty działają przy parafiach zwykle kilka razy w tygodniu lub przynajmniej raz w miesiącu, w określonych godzinach.

W niektórych parafiach istnieją Diakonie Miłosierdzia, które zajmują się szerzeniem kultu Bożego Miłosierdzia w połączeniu z dobrymi uczynkami wobec bliźnich. Do najczęstszych form pomocy należy wolontariat hospicyjny, wspieranie osób ubogich w zakupie żywności, spędzanie czasu z osobami starszymi i chorymi w domu, zbiórki materialne (pieniężne, żywnościowe i używanych ubrań).

Z kolei wśród organizacji parafialnych działających jako grupy i świadczących pomoc psychologiczną najczęściej występują Anonimowi Alkoholicy (312) oraz poradnictwo rodzinne (98), specjalizujące się odpowiednio w pracy z osobami uzależnionymi oraz pomocy rodzinom i małżeństwo w rozwiązywaniu ich problemów.

Szczególną formą dzieła miłosierdzia wobec potrzebujących są Ochotnicy Cierpienia. Ich centra prowadzone są w 18 parafiach przez Wspólnotę Cichych Pracowników Krzyża. Każde centrum prowadzi apostolat wśród chorych, niepełnosprawnych i cierpiących. Chodzi o docieranie „przez chorego do chorego”. Apostolat ten polega na cierpliwym towarzyszeniu choremu i niepełnosprawnemu w stopniowej akceptacji swojego życia. Takie grupy działają m.in. w archidiecezjach gdańskiej i warmińskiej oraz diecezjach elbląskiej, bydgoskiej, zielonogórsko-gorzowskiej i kieleckiej.

Ponadto w parafiach działają takie grupy jak Anonimowi Hazardziści, Amazonki, Grupa Wsparcia dla Rodziców Dziecka Utraconego, czy Bractwo Więzienne. Jego członkowie wspierają w posłudze kapelanów więziennych. Organizują dla osadzonych spotkania biblijne i modlitewne, przygotowują chętnych do przyjęcia sakramentów. Prowadzą też ewangelizację w radiowęźle więziennym, biblioteki i gazety wewnętrzne, wysyłają paczki, pomagają w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych.

Realizowanych w Polsce przez kościelne instytucje dzieł charytatywnych można by wymienić jeszcze wiele, zarówno na poziomie ogólnokrajowym, jak i lokalnym (diecezjalnym i parafialnym).

Ze skierowanych do dzieci i młodzieży: 378 świetlic socjoterapeutycznych, 257 ośrodków kolonijnych, 92 domy dziecka, 67 okien życia, 65 funduszów stypendialnych, ale także m.in. żłobki, ośrodki adopcyjne, domy dla kobiet w okresie okołoporodowym, domy matki i dziecka.

Dla osób starszych: 160 domów pomocy społecznej, 69 klubów seniora, 67 środowiskowych domów samopomocy.

Wyspecjalizowanych w usługach medycznych: 122 stacji opieki, 63 zakłady opiekuńczo-lecznicze, 61 hospicjów domowych, 40 hospicjów stacjonarnych oraz apteki i poradnie środowiskowe.

Zajmujących się uzależnieniami: 62 punkty konsultacyjne o problemach alkoholowych, 21 ośrodków terapii uzależnień dla dorosłych, a 10 dla dzieci.

Dla osób niepełnosprawnych: 116 wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, 108 warsztatów terapii zajęciowej oraz zakłady aktywności zawodowej, gabinety rehabilitacyjne, centra opieki dziennej i ośrodki wychowawcze.

Dla osób bezdomnych: 302 punkty pomocy doraźnej, 286 punktów wydawania odzieży, 121 mieszkań chronionych, 61 schronisk dla kobiet i mężczyzn, łaźnie, przytuliska, ogrzewalnie i noclegownie.

Dla osób bezrobotnych: centra aktywizacji, kluby integracji społecznej, świetlice i spółdzielnie socjalne (łącznie 82 dzieła).

Migranci i uchodźcy: łącznie 29 dzieł, w tym 15 centrów pomocy migrantom i uchodźcom oraz dwa domy dla repatriantów.

Ponadto m.in. 110 magazynów w ramach programu dystrybucji nadwyżek żywności PEAD i 92 magazyny do przechowywania ubrań i sprzętu.

Skala i dane liczbowe dotyczące wspomnianych dzieł wskazują, że Kościół katolicki można bez wątpienia uznać za największą po państwie instytucję pomocy osobom potrzebującym w Polsce.

Łukasz Kasper / Warszawa