Katolicy i prawosławni o roli Biskupa Rzymu

Jak zaznacza w wypowiedzi dla agencji SIR podsekretarz Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan, prał. Eleuterio Fortino po wyjaśnieniu nieporozumień w obrębie prawosławia w pracach Komisji weźmie udział delegacja Patriarchatu Moskiewskiego. Organ ten składa się z 60 osób: 30 reprezentuje poszczególne Kościoły prawosławne, a 30 Kościół katolicki. Na czele obydwu delegacji staną: przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan, kard. Walter Kasper oraz metropolita Pergamonu, Jan (Ziziulas).

Obecność przedstawicieli rosyjskiego prawosławia na Cyprze jest znacząca, ponieważ przed dwoma laty delegacja Patriarchatu Moskiewskiego opuściła obrady w związku z obecnością nie uznawanego przez Moskwę Kościoła prawosławnego Estonii, podległego Konstantynopolowi. Temu ostatniemu Moskwa zarzuca również dążenia do odgrywania w prawosławiu takiej samej roli, jaką pełni papież w Kościele katolickim, co – według Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego – jest sprzeczne z nauczaniem i tradycją chrześcijaństwa wschodniego, gdzie najwyższą władzą jest Synod lub Sobór Biskupów.

Jak wyjaśnił prał. Fortino w ostatnim okresie między Moskwą a Konstantynopolem oraz innymi Kościołami prawosławnymi doszło do uzgodnienia stanowisk. Pełna reprezentacja prawosławia jest jego zdaniem niezbędna, by rozmowy mogły zakończyć się powodzeniem. „Niekiedy owa pełna reprezentatywność utrudnia i opóźnia dialog, ale jego cel usprawiedliwia konieczność wyjaśnień oraz konsensusu obejmującego wszystkie Kościoły” – stwierdził przedstawiciel Watykanu.

W roku bieżącym mija 30 lat od oficjalnego rozpoczęcia dialogu Kościoła katolickiego z całym prawosławiem. Porozumienie w tej sprawie zawarli 30 listopada 1979 Jan Paweł II i patriarcha Konstantynopola Dimitrios na zakończenie wizyty papieża w Stambule. Po raz pierwszy Międzynarodowa Komisja Mieszana ds. Dialogu Teologicznego Między Kościołem katolickim a prawosławnym zebrała się w dniach 29 maja-4 czerwca następnego roku na greckich wyspach Patmos i Rodos. Ustalono wówczas tematy przyszłych rozmów.

Do 1993 Komisja spotykała się średnio co dwa lata, a gospodarzami jej spotkań na przemian była strona katolicka i prawosławna. Łącznie w tym czasie odbyło się 7 takich posiedzeń, ale już pod koniec tego okresu zaczęły się pojawiać coraz większe trudności w pracach Komisji głównie z powodu działań strony prawosławnej. Według niej, gdy pod koniec lat osiemdziesiątych w krajach komunistycznych odradzała się wolność religijna, Kościół katolicki na Zachodzie, wykorzystując swą siłę organizacyjną i materialną, usiłował zająć pozycje na ziemiach „tradycyjnie prawosławnych”, jak Rosja, Ukraina, Białoruś czy Rumunia. Chociaż zarzutom tym nie towarzyszyły żadne konkretne dowody, w praktyce dialog na wiele lat ustał.

Sytuacja pogorszyła się jeszcze bardziej, gdy na początku lat dziewięćdziesiątych swobodę działania w ówczesnym ZSRR, Rumunii i Czechosłowacji odzyskał Kościół greckokatolicki, zdelegalizowany tam zaraz po ostatniej wojnie przez komunistów i którego wyznawców wcielono siłą do miejscowych Kościołów prawosławnych. Te zaś w nowej sytuacji krytykowały grekokatolików za siłowe odbieranie prawosławnym swych dawnych świątyń i innych obiektów, grekokatolicy natomiast zarzucali prawosławnym brak skruchy i przeprosin za współudział w likwidacji struktur unickich.

Napięć na tym tle nie usunęła nawet tzw. Deklaracja z Balamandu, podpisana w klasztorze prawosławnym w tym libańskim miasteczku pod Bejrutem na zakończenie VII posiedzenia Komisji w dniach 17-23 czerwca 1993. W dokumencie „Unionizm [lub uniatyzm], dawna metoda poszukiwania jedności a dzisiejsze poszukiwania pełnej komunii” obie strony potępiły unię jako środek dochodzenia jedności, uznając zarazem prawo wschodnich Kościołów katolickich (w tym greckokatolickiego) do istnienia. Deklaracja ta miała zamknąć raz na zawsze sprawę uniatyzmu i odblokować dialog, w rzeczywistości jednak nie posunęła go naprzód, gdyż prawosławni uważali, że nie jest ona dość stanowcza (m.in. uznaje istnienie Kościołów unickich, z czym oni nie mogą się pogodzić).

W dniach 9-19 lipca 2000 roku w Emmitsburgu (stan Maryland, USA) z inicjatywy arcybiskupa Baltimore kard. Williama Keelera odbyło się wprawdzie VIII posiedzenie Komisji, na którym przedstawiciele obu stron z 11 krajów omawiali wyłącznie sprawy unii, ale nic to nie zmieniło. Zamiast wspólnego oświadczenia ogłoszono jedynie komunikat ze spotkania i nie ustalono nawet, czy i kiedy będzie następne posiedzenie.

Dopiero obradujący w dniach 13-15 grudnia 2005 w Rzymie komitet koordynacyjny Międzynarodowej Komisji ds. Dialogu postanowił wznowić oficjalne rozmowy teologiczne. Komisja w nowym składzie odbyła IX posiedzenie w dniach 18-23 września 2006 w Belgradzie i X – 8-15 października 2007 w Rawennie. Omawiano eklezjologiczne i kanoniczne skutki sakramentalnej struktury Kościoła, a zwłaszcza związek między kolegialnością a władzą. W tym kontekście głównym punktem jest posługa biskupa Rzymu w powszechnej komunii Kościoła.

Obrady ba Cyprze będą odwoływały się do tzw. Dokumentu z Rawenny, który stwierdza m.in., że sprawy „prymatu i soborowości (koncyliarności) są wzajemnie powiązane”. Oznacza to, że zagadnienie prymatu na różnych szczeblach – lokalnym, regionalnym i powszechnym należy rozpatrywać zawsze w kontekście soborowości, tę ostatnią zaś w kontekście prymatu.