NSA uchylił decyzję wstrzymującą połączenie muzeów II wojny i Westerplatte

30 stycznia Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wstrzymał połączenie dwóch gdańskich placówek do czasu prawomocnego rozpoznania zażaleń na tę decyzję resortu kultury, które złożyli dyrekcja Muzeum II Wojny Światowej i Rzecznik Praw Obywatelskich. Od takiego postanowienia WSA odwołało się Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN).

W środę Naczelny Sąd Administracyjny uchylił postanowienie warszawskiego WSA. Jak poinformował NSA w komunikacie, w swoim środowym postanowieniu, uwzględniającym zażalenie ministra kultury, NSA "uznał, że w rozpoznawanej sprawie na podstawie art. 5 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, wyłączona jest kognicja sądów administracyjnych”.

Punkt 1 artykułu, który przywołał NSA, mówi, iż „sądy administracyjne nie są właściwe w sprawach wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej”. „Stąd też brak było podstaw do ustosunkowania się przez Naczelny Sąd Administracyjny do ustawowych przesłanek wstrzymania wykonania zaskarżonego zarządzenia, jak i kwestii legitymacji skargowej Dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku” – dodał NSA w komunikacie informującym o postanowieniu.

Po ogłoszeniu decyzji NSA, resort kultury oświadczył, że "dzięki postanowieniu NSA decyzja ministra KiDN prof. Piotra Glińskiego z 23 września 2016 r. o połączeniu Muzeum II WŚ i Muzeum Westerplatte Wojny Obronnej 1939 w jedno muzeum staje się możliwa do realizacji”. „Funkcjonowanie dwóch muzeów o podobnej tematyce i profilu na terenie jednego miasta nie było uzasadnione ze względów ekonomicznych ani organizacyjnych. Połączenie obydwu placówek nastąpi niezwłocznie i oznaczać będzie wydatne zwiększenie ich potencjału" - oświadczyło MKiDN w informacji przesłanej PAP.

We wrześniu ub.r. minister kultury wydał rozporządzenie, w myśl którego Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (powołane pod koniec 2008 r.) miało zostać połączone z gdańskim Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 powołanym przez resort kultury w grudniu 2015 r. Nowa placówka powstała po konsolidacji, miała nosić nazwę Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Resort uzasadniał połączenie placówek względami "organizacyjnymi, finansowymi i merytorycznymi". "Obydwa muzea mają zbliżony profil działalności, a ich połączenie pozwoli zoptymalizować koszty przeznaczane z budżetu państwa na ich funkcjonowanie oraz zwiększyć potencjał rozwojowy, a tym samym wzmocnić ich pozycję na muzealnej mapie Polski i świata" - informowało ministerstwo.

MKiDN przypominało też wówczas, że Muzeum II Wojny Światowej - inwestycja o wartości 450 mln zł - miało zostać otwarte w 2014 r. i ma już 3 lata opóźnienia. Resort informował, że przeprowadzona latem 2016 r. kontrola ministerstwa w Muzeum II Wojny Światowej negatywnie oceniła przygotowanie i realizację inwestycji, stwierdzono nieprawidłowości m.in. w nadzorze muzeum nad prowadzonymi pracami budowlanymi. Wskazywano, że zwiększenie powierzchni budynku i wystawy stałej mogło być naruszeniem ustawy o finansach publicznych.

Ogłoszenie przez ministerstwo zamiaru połączenia dwóch gdańskich placówek wywołało sprzeciw. Z apelem o powstrzymanie się od zmian występowali do ministra kultury m.in. dyrekcja MIIWŚ, prezydent Gdańska Paweł Adamowicz, gdańska Rada Miasta, Kolegium Programowe MIIWŚ, Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Muzeów oraz liczni historycy, ludzie kultury, przedstawiciele środowisk kombatanckich, a także osoby, które przekazały MIIWŚ rodzinne pamiątki.

Opóźnienie w pracach nad MIIWŚ dyrekcja placówki wyjaśniała obiektywnymi przyczynami, w tym nieoczekiwanymi trudnościami spowodowanymi koniecznością przełożenia kolektora ściekowego usytuowanego w pobliżu terenu budowy. Zarzuty sformułowane po kontroli resortu dyrekcja placówki oceniła jako bezzasadne. W opinii dyrektora MIIWŚ Pawła Machcewicza prawdziwym powodem łączenia placówek i - co za tym idzie - powołania nowej, była chęć zmiany szefostwa MIIWŚ, a prawdopodobnie także przygotowanej przez nią wystawy głównej.

Dyrekcja Muzeum II Wojny Światowej i Rzecznik Praw Obywatelskich złożyli w WSA w Warszawie skargi na decyzję resortu kultury o połączeniu obu placówek. Dyrekcja MIIWŚ zarzuciła ministerstwu m.in., że podjęło ono decyzję bez - koniecznego zdaniem skarżących - pozyskania pozytywnej opinii Rady do Spraw Muzeów (resort w ogóle nie wystąpił do Rady w tej sprawie). W opinii skarżących obowiązek pozyskania takiej opinii nakłada na resort art. 5a ust. 1 i 2 ustawy o muzeach. Zdaniem dyrekcji MIIWŚ doszło też złamania przepisów regulujących zakres działania Rady do Spraw Muzeów, które to przepisy mówią iż Rada "wyraża opinie na temat projektów aktów normatywnych dotyczących muzeów".

Minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński kontrargumentował, że połączenie dwóch gdańskich placówek odbywa się nie na podstawie ustawy o muzeach, a w oparciu o artykuł 18 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, a tym samym nie wymaga zasięgania opinii Rady ds. Muzeów. Gliński wyjaśniał, że MKiDN dysponuje dwiema opiniami w sprawie zgodności z prawem swojej decyzji o połączeniu placówek.

Dyrekcja MIIWŚ i RPO skarżąc decyzję ministra zwracali też uwagę, że część osób, które przekazały MIIWŚ swoje rodzinne pamiątki, po zapowiedzi połączenia placówek nosi się z zamiarem ich odebrania, a miasto Gdańsk zapowiedziało, że może wystąpić do sądu o cofnięcie darowizny działki, na której powstało muzeum.

Składając do WSA skargę dyrekcja MIIWŚ, wniosła jednocześnie o wstrzymanie wykonania decyzji o połączeniu placówek do czasu rozpatrzenia przez WSA meritum sprawy. WSA przychylił się do tego wniosku i 30 stycznia br. wstrzymał wykonanie decyzji resortu. Od tego postanowienia WSA odwołało się ministerstwo.

MIIWŚ zostało otwarte 23 marca. Wystawa główna placówki, licząca około pięć tysięcy m kw., pokazuje genezę, przebieg i konsekwencje światowego konfliktu nie tylko w kontekście działań militarnych i politycznych, ale też w jego wpływu na życie cywilów. Powołane w grudniu 2015 r. przez resort kultury Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 jest placówką w organizacji: nie ma w tej chwili stałej siedziby, a jej działania skupiają się przede wszystkim na przeprowadzeniu badań archeologicznych na terenie dawnej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.