W całej Polsce w II Niedzielę Adwentu po raz dziesiąty obchodzony będzie Dzień Modlitw i Pomocy Materialnej dla Kościoła katolickiego na Wschodzie. W tym roku Dzień ten przypada 6 grudnia.
Ukraina
Losy Kościoła na Ukrainie były przez całe wieki ściśle związane z Polską, jako że zachodnie obwody dzisiejszej Ukrainy to dawne polskie Kresy. Po powojennej zmianie granic na terenie sowieckiej Ukrainy znajdowały się większa część archidiecezji lwowskiej oraz diecezje kamienieckopodolska (powstała w 1918) i łucka (28 X 1925). Wszystkie te jednostki kościelne były przez niemal cały okres sowiecki nieobsadzone, tzn. nie miały swoich biskupów, a posługę duszpasterską w tych nielicznych kościołach, które pozostały czynne, pełnili częściowo księża, którzy pozostali tam jeszcze z czasów przedwojennych, częściowo zaś nieliczni absolwenci jedynego w czasach sowieckich seminarium duchownego w Rydze, które mogło wysyłać swych neoprezbiterów do parafii w całym ówczesnym ZSRR (drugie seminarium – w Kownie – obsługiwało wyłącznie Kościół na Litwie). Z rzadka i nielegalnie pojawiali się tu także księża z Polski, którzy musieli pokonać wiele trudności, aby móc służyć duszpastersko miejscowym wiernym.
Tak jak w innych częściach dawnego imperium, tu również sytuacja zaczęła się zmieniać pod koniec lat osiemdziesiątych. 16 stycznia 1991 Jan Paweł II mianował dotychczasowego administratora apostolskiego archidiecezji w Lubaczowie bp. Mariana Jaworskiego pierwszym po wojnie arcybiskupem metropolitą lwowskim obrządku łacińskiego. Na konsystorzu 21 lutego 2001 papież włączył wówczas hierarchę w skład Kolegium Kardynalskiego. Ujawnił przy tym, że mianował go kardynałem „in pectore” (a więc jakby potajemnie, nie ujawniając jego nazwiska) 3 lata wcześniej. Wraz z nim purpurę kardynalską otrzymał także ówczesny greckokatolicki arcybiskup większy Lwowa Lubomyr Huzar.
W następnych latach powstało kilka nowych diecezji i dziś Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie tworzy jedną metropolię z siedzibą we Lwowie, złożoną z archidiecezji lwowskiej oraz 6 diecezji: charkowsko-zaporoskiej (utworzonej 4 V 2002), kamienieckopodolskiej (22 IX 1918), kijowsko-żytomierskiej (25 XI 1998), łuckiej (28 X 1925), mukaczewskiej (27 III 2002) i odesko-symferopolskiej (4 V 2002). Konferencja Biskupów Ukrainy, której od listopada br. przewodniczy metropolita lwowski abp Mieczysław Mokrzycki liczy obecnie 14 członków. Abp Mokrzycki zastąpił na tym stanowisku dotychczasowego wieloletniego arcybiskupa Lwowa kard. Mariana Jaworskiego, który przeszedł na emeryturę. Wiceprzewodniczącym ukraińskiego episkopatu został biskup kamieniecko-podolski Leon Dubrawski, a sekretarzem generalnym – biskup koadiutor diecezji charkowsko-zaporoskiej Marian Buczek.
Ukraina jest jedynym krajem w Europie, w którym większość katolików stanowią wierni obrządku wschodniego: na ok. miliona łacinników przypada ponad 5 mln grekokatolików. Kościół wschodni, mający za sobą ponad 40-letni okres delegalizacji (w marcu 1946 na tzw. pseudosoborze we Lwowie władze komunistyczne zlikwidowały Ukraiński Kościół Greckokatolicki (UKGK), a jego wyznawców wcielono siłą do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego), odrodził się na początku lat dziewięćdziesiątych, mając najwięcej wiernych na zachodzie kraju. Od 23 grudnia 1963 ma on rangę arcybiskupstwa większego, z siedzibą początkowo we Lwowie (do 1991 w rzeczywistości w Rzymie), a od 6 grudnia 2004 – w Kijowie. W jego skład wchodzi obecnie 8 eparchii (diecezji) oraz 4 inne jednostki. Ponadto istnieje eparchia mukaczewska, podlegająca bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Arcybiskupem większym Kijowa i Halicza jest obecnie 75-letni kard. Lubomyr Huzar.
Zgodnie z praktyką chrześcijaństwa wschodniego, również w UKGK najwyższą władzę ma Synod Biskupów, obejmujący wszystkich hierarchów tego Kościoła, również tych, piastujących swe urzędy w diasporze (m.in. także w Polsce). Przewodniczy mu z urzędu arcybiskup większy. W samej Ukrainie jest obecnie 19 biskupów greckokatolickich.
Mołdawia
Liczba katolików w Mołdawii wynosi obecnie nieco ponad 20 tys., co stanowi około pół procenta ludności tego kraju. Po całych dziesięcioleciach nieistnienia Jan Paweł II ustanowił 28 października 1993 administraturę apostolską Mołdawii, na której czele stanął niespełna 32-letni wówczas kapłan rumuński Anton Coşa. 30 października 1999 papież mianował go biskupem a 6 stycznia następnego roku osobiście udzielił mu sakry biskupiej w Watykanie. 27 października 2001 utworzył diecezję kiszyniowską, której pierwszym biskupem został bp Coşa.
Gruzja, Armenia
W Gruzji i Armenii przeważają odpowiednio prawosławie i Ormiański Kościół Apostolski, katolicy stanowią zdecydowaną mniejszość. Liczbę katolików Gruzji, ocenia się na ponad 50 tys. przy czym są wśród nich łacinnicy, ale także katolicy obrządku asyryjsko-chaldejskiego oraz ormiańskiego. Gdy zaistniały warunki od odrodzenia się Kościoła katolickiego, 30 grudnia 1993 Jan Paweł II utworzył administraturę apostolską Kaukazu, obejmującą oba te kraje i Azerbejdżan. Na czele nowej jednostki stanął 42-letni wówczas kapłan włoski Giuseppe Pasotto CSS. 29 listopada 1996 Ojciec Święty oddzielił te kraje od muzułmańskiego w większości Azerbejdżanu, pozostawiając dotychczasową nazwę administratury. 9 listopada 1999 w czasie wizyty w Gruzji papież mianował ks. Pasotto biskupem, a 6 stycznia następnego roku osobiście konsekrował go w Watykanie.
Azerbejdżan
Kraj ten o większości muzułmańskiej wchodził początkowo w skład wspomnianej powyżej administratury apostolskiej Kaukazu, ale od 11 października 2000 jest oddzielną jednostką terytorialną pod nazwą misja „sui iuris” Baku. Jej przełożonym jest od początku słowacki salezjanin ks. Jozef D. Pravda. Przyjmuje się, że wśród ok. 8,5 mln mieszkańców tego kaukaskiego kraju większość stanowią muzułmanie, których jest ponad 90 proc. wśród ogółu wierzących. Chrześcijan - w większości prawosławnych Rosjan - jest ok. 4 proc. Ponadto w Azerbejdżanie mieszka niespełna 200 katolików, a kilka miesięcy temu konsekrowano w stolicy kraju, Baku, pierwszą w dziejach katedrę katolicką.
Kazachstan
Katolicy w Kazachstanie położonym na pograniczu Europy i Azji, których liczebność ocenia się na ok. 120-150 tys., to w większości dawni zesłańcy – Polacy, Niemcy, Litwini, Ukraińcy i inni z okresu wielkich czystek stalinowskich lat trzydziestych oraz ich potomkowie. Przez całe dziesięciolecia pozbawieni jakichkolwiek struktur i opieki duszpasterskiej, zachowali wiarę i od 13 kwietnia 1991 mają własne struktury. W tym dniu papież ustanowił administraturę apostolską Kazachstanu i Azji Środkowej z siedzibą w Karagandzie i mianował pierwszego biskupa dla tego obszaru w osobie 41-letniego wówczas ks. Jana Pawła Lengi. 29 września 1997 Ojciec Święty oddzielił Kazachstan od pozostałych krajów tego regionu a 7 lipca 1999 utworzył trzy administratury apostolskie w samym Kazachstanie: Ałma Aty, Astany i Atyrau, Karagandę zaś podniósł do rangi diecezji. 17 maja 2003 jednostki te uzyskały wyższy status: Astana została archidiecezją Matki Najświętszej i siedzibą metropolii, obejmującej cały kraj, a Ałma Ata – diecezją Trójcy Przenajświętszej. Atyrau pozostało siedzibą administratury. Decyzje te umożliwiły powstanie Konferencji Biskupów Katolickich Kazachstanu, której przewodniczy metropolita Astany abp Tomasz Peta; w jej skład wchodzi obecnie 5 hierarchów.
Kirgizja, Tadżykistan, Turkmenia, Uzbekistan
Kraje te wchodziły początkowo w skład wspomnianej administratury apostolskiej Kazachstanu i Azji Środkowej, ale 29 września 1997 Jan Paweł II wyodrębnił z niej najpierw Tadżykistan i Turkmenię (Turkmenistan), nadając im rangę misji „sui iuris” i mianując ich przełożonymi odpowiednio o. Carlosa Avilę z Hiszpanii i Polaka, oblata o. Andrzeja Madeja. 22 grudnia tegoż roku podobny status uzyskała Kirgizja, po czym 18 marca 2006 Benedykt XVI podniósł ją do rangi administratury apostolskiej i mianując 52-letniego wówczas rosyjskiego jezuitę niemieckiego pochodzenia ks. Nikolausa Messmera pierwszym biskupem dla tego obszaru. Wcześniej – 22 marca 2005 szczebel administratury apostolskiej uzyskał Uzbekistan (była to jedna z ostatnich decyzji Jana Pawła II), a na jej czele stanął polski franciszkanin konwentualny o. Jerzy Maculewicz (ur. 30 maja 1955, konsekrowany na biskupa 14 maja 2005).
We wszystkich krajach środkowoazjatyckich przeważa islam, a katolicy stanowią tam – poza Kazachstanem – niewielkie, kilkusetosobowe wspólnoty. W ostatnich latach daje się zauważyć w tym regionie wzrost nietolerancji religijnej i zaostrzanie ustawodawstwa dyskryminującego chrześcijan. Dotyczy to zwłaszcza Turkmenistanu i Uzbekistanu.
W kościołach ustawiane są choinki, ale nie ma szopek czy żłóbka.