Odkryto najstarszy w Polsce fryz heraldyczny

Lubelscy naukowcy oceniają, że odkryty fryz ma ogromne znaczenie dla badań heraldycznych, gdyż jest on jednym z niewielu zachowanych zbiorów polskich herbów państwowo-terytorialnych wykonanych techniką malarską z zastosowaniem barw.

„Już teraz można stwierdzić, iż jest to najstarszy tego rodzaju zabytek w Polsce i jedyny z epoki średniowieczna. Stanowi punkt wyjścia do badań nad rozwojem polskiej heraldyki państwowo-terytorialnej i jest cennym źródłem kultury heraldycznej, a także ideologii i kultury politycznej” – informują naukowcy biskupa.

Podczas prac związanych z renowacją prezbiterium sandomierskiej katedrze p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny przeprowadzonych wiosną 2008 r., poza odsłonięciem nieznanych dotąd fragmentów polichromii w stylu bizantyńskim fundowanych przez Władysława Jagiełłę, odkryto także na północnej ścianie dziewięć tarcz herbowych umieszczonych w jednym rzędzie obok siebie. Fryz heraldyczny umieszczony jest 3,65 m nad posadzką prezbiterium, rozciąga się na długości 6,70 metra.

„Identyfikacja herbów pozwoliła na stwierdzenie, iż na fryzie umieszczono jeden herb państwowy (Orzeł Biały), trzy dynastyczne (Pogoń, Podwójny Krzyż i herb cylejski) oraz pięć herbów ziemskich: sandomierski, ruski, dobrzyński, kujawski i wielkopolski” – informują badacze.

„Interesującym i bardzo rzadkim zabytkiem jest herb cylejski, należący do Anny, żony Władysława Jagiełły w latach 1403-1416. Wiąże on moment fundacji całych fresków na jej lata panowania. Anna zapisała się jako małżonka wspierająca króla w zmaganiach z Krzyżakami, zwłaszcza na polu dyplomatycznym” - dodają.

Zdaniem badaczy, miejsce umieszczenia fryzu w całym zespole malowideł i wnętrzu kolegiaty, ich forma, wielkość i treść mówią, że odkryty został fragment królewskiej przestrzeni ceremonialnej. Poprzez usytuowanie symboli królewskich w świątyni władza monarchy była wówczas sakralizowana.

Badacze uważają, że to nie przypadek, iż fryz został umieszczony u podnóża sceny dominującej w całym prezbiterium „Zaśnięcie Marii”. Odkrycie to należy interpretować łącznie ze sceną „Rozesłania Apostołów” namalowaną dokładnie naprzeciw, na południowej ścianie prezbiterium kolegiaty. Owa scena została zaplanowana w związku z konkretnym zapotrzebowaniem religijno-patriotycznym i politycznym. Tworzyła oprawę do obchodów święta Rozesłania Apostołów, uroczyście obchodzonego w każdą rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem.

„Okazją włączenia fryzu do scen religijnych mogły być wydarzenia szczególne. Takim było niewątpliwie przekazanie kolegiacie zdobytych na Krzyżakach figur drewnianych z Dzierzgonia i krzyża (relikwiarza) z Brodnicy oraz uczestniczenie w nabożeństwie dziękczynnym. Dary te były częścią ówczesnej akcji propagandowej w okresie tuż powojennym. Były oprawą dla wydarzeń sandomierskich, o których źródła pisane milczą, stanowiących odpowiednik uroczystości krakowskich po powrocie króla z wojny” – informują naukowcy.

Herby państwowe i ziemskie odkryte w Sandomierzu nie tylko ozdabiały i wskazywały miejsce zasiadania króla (pary królewskiej), ale należały do ornamentów królewskich, symbolizujących władzę monarchy, porządek polityczny i ład społeczny w jego państwie – także w aspekcie terytorialnym. Były też wizualnym dialogiem monarchy ze społeczeństwem.

Odkrycie fryzu było także tematem ostatniego zebrania Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Prof. dr hab. Jan Ptak jest kierownikiem Katedry Historii Średniowiecznej Instytut Historii Wydział Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Dr Tomisław Giergiel jest adiunktem w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.