In vitro w prawie międzynarodowym

Do akcji wkracza prawo

Ale prawo zwykle nie nadąża za postępem nauki i techniki oraz za rozwojem wydarzeń i trzeba było poczekać kilkanaście lat, zanim udało się ująć zagadnienie zapłodnienia pozaustrojowego w ramy prawne.

4 kwietnia 1997 r. Rada Europy (skupiająca obecnie 47 państw) uchwaliła Konwencję o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny, znaną pod krótszą nazwą jako Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie. Nabrała ona mocy prawnej 1 grudnia 1999. W latach 1998-2005 podpisano trzy Protokoły dodatkowe do niej, podejmujące kolejno takie tematy, jak zakaz klonowania ludzi (12 I 1998; wszedł w życie 1 III 2001), przeszczepy narządów i tkanek (24 I 2002; 1 V 2006) oraz badania biomedyczne (25 I 2005; 1 IX 2007).

Dokumenty te stawiają sobie za zadanie wyznaczenie granic ingerencji medycznych, badawczych i genetycznych w człowieka, łącznie z embrionalnym okresem jego rozwoju. Mają również być punktem odniesienia dla przepisów w tym zakresie, które są lub mogą być uchwalane w krajach członkowskich Rady Europy.

Konwencja sprzed 10 laty uściśla i dopełnia Europejską Konwencję Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Swobód, podpisaną w Rzymie 4 września 1950 r. (weszła w życie w 3 lata później). Wychodzi ona od uznania nienaruszalności godności i tożsamości osoby ludzkiej oraz potrzeby jej ochrony.

W swym artykule 2. Konwencja podkreśla, że „interes i dobro istoty ludzkiej przeważają nad wyłącznym interesem społeczeństwa lub nauki”. W odniesieniu do zapłodnienia in vitro może to oznaczać, że w okresie prenatalnym, właśnie ze względu na swoją godność, jest ona (tzn. istota ludzka) podmiotem a nie przedmiotem ochrony.

Z drugiej strony, ponieważ nie mówi o tym wprost, tzn. nie zakazuje formalnie sztucznego zapłodnienia, państwa członkowskie RE mają względną swobodę w ogłaszaniu własnych przepisów w tym zakresie. W artykule 18. dokument Rady głosi, że jeśli prawo miejscowe dopuszcza badania in vitro, „należy zapewnić odpowiednią ochronę tym embrionom”, dodając w drugim punkcie tegoż artykułu, że „tworzenie embrionów [zarodków] ludzkich dla celów naukowych jest zabronione”.

Stwierdzenia te odwołują się zarówno do zasady godności osoby ludzkiej, jak i do zawartego w art. 15. prawa do wolności badań w biologii i medycynie.