Ekumeniczny pontyfikat Jana Pawła II

Po śmierci Jana Pawła II, praktycznie we wszystkich wypowiedziach podsumowujących jego pontyfikat pojawiał się wątek dotyczący ekumenizmu. Wspominano otwarcie w tym czasie Kościoła na inne religie i wyznania oraz wskazywano na konieczność utrzymania tego kierunku przez następcę papieża Polaka - Benedykta XVI.

Ekumenizmowi poświęcona jest, wydana w 1995 roku, papieska encyklika "Ut unum sint" ("Abyśmy byli jedno"). Jan Paweł II omawia w niej zagadnienia dialogu katolików z prawosławnymi i protestantami. W encyklice zawarte są zarówno podstawy biblijne ekumenizmu, jak również osiągnięcia w tej dziedzinie. Papież sam nazywał wówczas tę encyklikę "imperatywem chrześcijańskiego sumienia" i przypominał, że dążenie ekumeniczne jest "jednym z priorytetów duszpasterskich" jego pontyfikatu. Jan Paweł II podkreślał, iż "jest oczywiste, że podział chrześcijan pozostaje w sprzeczności z prawdą, której głoszenie jest ich misją, a tym samym szkodzi poważnie ich świadectwu".

Papież zwracał uwagę, że "gdy chrześcijanie modlą się razem, wówczas cel, jakim jest zjednoczenie, wydaje się bliższy". Jan Paweł II pisał, że w dialogu chrześcijanie powinni traktować siebie jako partnerów, a nie przeciwników, a dialog ma doprowadzić do usunięcia rozbieżności. "Autentyczny ekumenizm jest łaską prawdy" - napisał Jan Paweł II.

Papież wzywał też m.in. do przyswajania dotychczasowych rezultatów dialogu ekumenicznego i do swoistego "nawrócenia się" wszystkich wspólnot ku ekumenizmowi i dążenia do "pełnej komunii".

Wspomniał też o roli, jaka przypada w dążeniu do jedności chrześcijan biskupowi Rzymu. "Jestem przekonany, że ponoszę w tej dziedzinie szczególną odpowiedzialność, która polega przede wszystkim na dostrzeganiu ekumenicznych dążeń większości chrześcijańskich Wspólnot i na wsłuchiwaniu się w kierowaną do mnie prośbę, abym znalazł taką formę sprawowania prymatu, która nie odrzucając bynajmniej istotnych elementów tej misji, byłaby otwarta na nową sytuację" - napisał Jan Paweł II.

Papież wskazywał też, że "znamienna część" jego wizyt duszpasterskich "poświęcona jest świadczeniu na rzecz zjednoczenia chrześcijan". Jan Paweł II przypominał wówczas swoje wizyty w krajach, gdzie katolicy stanowią mniejszość, m.in. dwie podróże do Niemiec (1980 i 1987), Szwajcarii (1984), krajów skandynawskich i północnoeuropejskich (Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania, Islandia - 1989), Kanadzie (1984) czy Stanów Zjednoczonych (1987).

Do ważnych wydarzeń ekumenicznych papież zaliczył również Światowy Dzień Modlitw o Pokój w 1986 r. w Asyżu oraz Dni Modlitw o pokój w Europie, zwłaszcza na Bałkanach w 1993 r.

W Asyżu Jan Paweł II po raz pierwszy potkał się z przywódcami i reprezentantami kilkunastu religii oraz wszystkich wyznań chrześcijańskich na wspólnej modlitwie o pokój. 27 października 2011 roku, pod przewodnictwem Benedykta XVI odbędzie się tam spotkanie międzyreligijne, upamiętniające 25. rocznicę pierwszych, historycznych modlitw.

"Dokonania Jana Pawła II pozostawią niezatarty ślad w historii, ślad poważnych wysiłków podejmowanych dla zbliżenia między Kościołami. Papież natchnął Kościół katolicki nowym, bardziej ewangelicznym duchem" - podkreślał w wywiadzie udzielonym w 2005 roku, jeszcze za życia papieża, patriarcha ekumeniczny Konstantynopola Bartłomiej I, duchowy przywódca Kościoła wschodniego.

Wcześniej obaj dostojnicy spotykali się kilka razy, m.in. wzywając do przezwyciężenia niechęci, jaka powstała między prawosławnymi i katolikami po rozpadzie bloku komunistycznego.

Jan Paweł II często przypominał, że Sobór Watykański II wezwał katolików, aby uważali członków innych Kościołów za "swych braci i siostry w Bogu". "Tolerancja to za mało, bo ważna jest też miłość do braci wierzących inaczej, ale w tego samego Boga" - mówił w 1991 roku, w czasie wizyty w warszawskim kościele ewangelickim Św. Trójcy.

Podczas tej samej pielgrzymki do Polski, w białostockiej katedrze prawosławnej Św. Mikołaja powiedział do wiernych i hierarchów Cerkwi, że "dzisiaj widzimy jaśniej i lepiej rozumiemy, że nasze Kościoły są Kościołami siostrzanymi".

"Powtarzamy jednym głosem i jednym sercem słowa Apostoła: +Wzywam was bracia w imię naszego Pana, Jezusa Chrystusa, abyście wszyscy mówili jednym głosem, aby nie było między wami podziałów+" - taką deklarację podpisał - wspólnie z arcybiskupem Aten i całej Grecji Chrystodulosem - podczas wizyty na Areopagu w 2001 roku. Spotkanie miało charakter historyczny, bo była to pierwsza od stuleci wizyta papieża w prawosławnej Grecji.

Watykaniści podkreślają, że Jan Paweł II widział znaczenie gestów dla zbliżenia między religiami - gestów odbieranych szerzej, niż tylko przez hierarchów innych kościołów.

W 2001 roku w Damaszku w Syrii papież złożył pierwszą w dziejach wizytę w świątyni muzułmańskiej. Choć nie było to jego pierwsze spotkanie z przywódcami religijnymi islamu, po raz pierwszy został podjęty w meczecie. Uczynił to Wielki Mufti Syrii szejk Ahmad Kuftaro w meczecie Omajjadów, ważnym miejscu dla kultury islamskiej.

W 2006 roku, czyli już po śmierci Jana Pawła II okazało się, że już dużo wcześniej i bez rozgłosu, jesienią 1979 roku podczas pobytu w Stambule w Turcji, papież odwiedził słynny Błękitny Meczet. Była to jednak dyskretna wizyta, o której nie wiedziały media. W 2006 roku oficjalnie odwiedził to miejsce jego następca, Benedykt XVI.